Σύγκρουση και ανταλλαγή μέσα από τους πολέμους των Βυζαντινών: Τεχνογνωσία, πληροφορία, πολιτισμός (7ος-11ος αιώνας)
Ταξιάρχης Κόλιας, Ευστρατία Συγκέλλου
| ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ | ΤΟΠΟΣ | Χ ΤΟΠΟΥ (Γ.Μ) | Ψ ΤΟΠΟΥ (Γ.Π) | ΧΡΟΝΟΣ | ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ | ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ | ΣΥΜΜΑΧΟΙ | ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ | ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ | ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΟΠΛΩΝ | ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΝΟΠΛΩΝ | ΕΙΔΟΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ | ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ | ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ/ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ | ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΟΔΟΙ | ΟΧΥΡΑ | ΚΡΑΤΗΤΗΡΙΑ | ΕΚΒΑΣΗ ΠΟΛΕΜΟΥ/ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ | ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ | ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΔΟΜΗΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ | ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΕΣ / ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ | ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ | ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙ Ο | ΔΙΠΛΩΜΑΤΕΣ/ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ | ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ | ΟΜΗΡΟΙ | ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ | ΠΙΣΤΗ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ | ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ | ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ | ΠΗΓΗ/-ΕΣ | ΧΩΡΙΟ/-Α | ΕΙΔΟΣ ΠΗΓΗΣ/-ΩΝ | ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡAΦΙΑ | ΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ | ΣΧΟΛΙΟ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Μάχη στον Ιερομίακα | Ιερομίακας ποταμός (σημερ. Yarmuk) | 35,57 | 32,65 | 20/8/636 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτορκάτορας Ηράκλειος, χαλίφης Ομάρ. Βυζαντινοί: διοικητής ο Αρμένιος στρατηγός Βαάνης, υποδιοικητές, ο στρατηλάτης Ανατολής, Θεόδωρος Τριθούριος και ο στρατηλάτης Αρμενίας. Άραβες: διοικητής, ο στρατηγός Αμπού Ουμπάιντα ιμπν αλ- Τζάρρα και διοικητής ιππικού, ο Χαλίντ ιμπν αλ- Ουαλίντ (Khalid ibn al-Walid) | Σύμμαχοι Βυζαντινών: Νικήτας, γιος του Πέρση βασιλιά Σαρβαρά και Άραβες Γασσανίδες με αρχηγό τον Τζαμπάλα ιμπν αλ- Αϊχάμ. Σύμμαχοι Αράβων: μερικοί Γασσανίδες, λιποτάκτες από τους Βυζαντινούς | Βυζαντινοί (ελληνικά και αρμενικά στρατεύματα)- Άραβες - Γασσανίδες Άραβες (χριστιανοί) | 20.000 περίπου πολεμιστές από την πλευρά των Βυζαντινών - απροσδιόριστος ο αριθμός των Αραβων, πιθανώς μικρότερος. Κατά τον Θεοφάνη, και οι δυο πλευρές αριθμούσαν τις 40.000 | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Διεξαγωγή μάχης τμηματικά σε σειρά ξεχωριστών και αλληλοσυνδεόμενων συγκρύσεων - εφαρμογή προσποιητής υποχώρησης και υπόκρυψης μονάδων στις πτυχώσεις του εδάφους, δηλαδή αξιοποίηση των τακτικών πλεονεκτημάτων του εδάφους από τους Άραβες. Ατυχής χρήση ενέδρων από τους Βυζαντινούς | Βυζαντινά στρατόπεδα: α) νότια της Γαβιθά (σημερ. Γιακούσα), β) Τζιλλίκ (σημερ. Κισβέ), γ) Γαβιθά (σημερ. Τζαμπίγια) | Βυζαντινοί: ακολούθησαν τη ρωμαϊκή οδό προσεγγίζοντας την περιοχή από τα ΒΔ και αναπτύσσοντας την γραμμή τους σε μια ευρεία περιοχή δυτικά του κυρίως μετώπου (Γαβιθά-Ιερομίακας) και σε δύσβατο έδαφος (παράλληλα με τον χείμαρο Ουάντι ελ- Ρουκκάντ). Άραβες: κατευθύνθηκαν από τη Δαμασκό νότια στο Ντάιρ Αγιούμπ και αναπτύχθηκαν ανατολικά του κυρίως μετώπου | Νίκη Αράβων και προώθηση σε Παλαιστίνη και Αίγυπτο - υποχώρηση Βυζαντινών, απώλεια επαρχιών Ανατολής και αποδυνάμωση του βυζαντινού στρατού | Απώλειες ζώων του βυζαντινού στρατού κατά τη διαφυγή των στρατιωτών | Λεηλασίες- λάφυρα. Επίσης, εκκένωση της Δαμασκού, που είχε πολιορκηθεί από τους Άραβες, αλλά κετελήφθη μετά την βυζαντινή ήττα στον Ιερομίακα | Απώλειες βυζαντινών πολεμιστών κατά τη διαφυγή τους μέσα από το "δύσκολο" έδαφος της περιοχής - παράδοση πολεμιστών και σφαγή επί τόπου από τους Άραβες - καταδίωξη φυγάδων και θανάτωση αυτών | Δεν συνελήφθησαν αιχμάλωτοι σύμφωνα με τις οδηγίες Αράβων δοικητών, αλλά οι στρατιώτες είτε καταδιώχθηκαν και εφονεύθησαν, είτε παραδόθηκαν και εφονεύθησαν επί τόπου | Άρνηση τοπικού πληθυσμού της Δαμασκού να ενισχύσει με εφόδια τα βυζαντινά στρατεύματα και προστριβές μεταξύ τους | Μεταφορά ιερών κειμηλίων: μετά την ήττα στον Ιερομίακα ο Ηράκλειος αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη παίρνοντας μαζί του τον Τίμιο Σταυρό, κατά τη μαρτυρία του Θεοφάνη | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 20. 68-70·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 332 | Aφηγηματικές | J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2001 90-104 · Ο ίδιος, Byzantium in the seventh century, Cambridge 1990 219 · W. Kaegi, Byzantium and the early islamic conquests, Cambridge 1992 112-146· D. Nicolle, The great islamic conquests, AD 632-750 (Essential Histories), Great Britain 2009 49-51· Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Iστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 37-38 | Η διείσδυση των Αράβων στα βυζαντινά εδάφη και οι προηγηθείσες κατακτήσεις έφεραν τους Βυζαντινούς σε επαφή με έναν καινούριο τύπο πολέμου, τα επιτυχή αποτελέσματα του οποίου έγιναν ορατά στη μάχη του Ιερομίακα. Οι Βυζαντινοί επρόκειτο να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, δηλαδή στην αξιοποίηση της γνώσης της τοπογραφίας με την εφαρμογή συγκεκριμένων τακτικών (π.χ. προσποιητή υποχώρηση, νυκτερινές επιθέσεις, τακτικές παρενόχλησης) και στην χρήση του ελαφρού ιππικού. Παράλληλα θα αναγνωρίσουν τη σημασία που έχει για τον στρατό η συνοχή, η αξιοπιστία των συμμάχων, το υψηλό ηθικό και η αποφυγή της ανοικτής μάχης. Η υιοθέτηση αμυντικής στρατηγικής επιβεβαιώνεται και από τη διαταγή του Ηρακλείου (μετά το 636) προς τους στρατούς της Ανατολής να αποφεύγουν την επίθεση ή την ανοικτή μάχη | |||||||||||
| Αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης | Κωνσταντινούπολη | 28,95 | 41,01 | 674 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ, χαλίφης Μωαβίας. Διοικητής Αράβων, ο Χαλέβ | Βυζαντινοί - Άραβες, Κορασηνοί (αραβική φυλή) | Οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν το υγρό πυρ με το οποίο εφοδίασαν τα πλοία τους (κατασκευαστής ήταν ο Καλλίνικος, αρχιτέκτονας από τη Συρία) | Δεν προσδιορίζεται ο αριθμός των πλοίων, αλλά μνημονεύεται στις πηγές μεγάλος στόλος από και από τις δύο πλευρές | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Διεξαγωγή ναυτικών συμπλοκών σε συνεχές διάστημα, μεταξύ άνοιξης και φθινοπώρου τουλάχιστον για πέντε έτη (επτά, σύμφωνα με τον πατριάρχη Νικηφόρο και κατά την γνώμη των σύγχρονων μελετητών) | Η ναυτική βάση των Αράβων βρισκόταν στην Κύζικο, ενώ στο Έβδομον ήταν αγκυροβολημένος ο στόλος επίθεσης. Παράλληλα βάσεις του αραβικού στόλου υπήρχαν στη Σμύρνη και τις ακτές της Λυκίας | Άραβες: Κύζικος-Κωνσταντινούπολη. Υποχώρηση προς το Σύλλαιο, οχυρή πόλη της Παμφυλίας | Κωνσταντινούπολη: οι ναυτικές συγκρούσεις διεξάγονταν μεταξύ του προμαχώνα της Χρυσής Πύλης και του ακρωτηρίου Κυκλόβιο, κατά την μαρτυρία του Θεοφάνη | Νίκη Βυζαντινών και αποτροπή της εισβολής και εισόδου των Αράβων σε ευρωπαϊκό έδαφος | Απώλειες και τραυματισμοί πολεμιστών και καταστροφή του αραβικού στόλου, εξαιτίας ανέμων και θαλασσοταραχής κοντά στο Σύλλαιο | Αποστολή αραβικής πρεσβείας για συνθηκολόγηση. Επικεφαλής των διαπραγματεύσεων ήταν ο πατρίκιος Ιωάννης Πιτζιγαύδης. Η νίκη των Βυζαντινών γιορτάστηκε με τη συμμετοχή ξένων πρεσβειών σε γιορτή στην Κωσνταντινούπολη το 678, η οποία είχε ως σκοπό την προσέγγιση Βυζαντίου και Δύσης, παρά την επιβεβαίωση της ειρήνης με τους Άραβες | Σύναψη τριαντακονταετούς ειρήνης σύμφωνα με την οποία οι Άραβες θα πλήρωναν 3.000 χρυσά νομίσματα ετησίως και θα παρείχαν πενήντα άνδρες αιχμαλώτους και πενήντα ίππους. Στο πλαίσιο της συμφωνίας έγιναν διαπραγματεύσεις με τους Μαρδαϊτες (χριστιανοί), που ορίστηκαν φύλακες του συνόρου του Λιβάνου | Απόδοση της νίκης των Βυζαντινών στη βοήθεια του Θεού και της Θεοτόκου από τον Θεοφάνη και χαρακτηρισμός του αραβικού στόλου ως "θεοβύθιστου" | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 34. 68-70·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 353-354, 355-356 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 54-56·M. Canard, "Les expeditions des Arabes contre Constantinople dans l'historire et dans la legende", Journal Asiatique 108 (1926) 61-121·M. Jankowiak, "The first Arab siege of Constantinople", στο: C. Zuckerman (ed.), Constructing the seventh century (Travaux et Memoirs 17), Paris 2013 237-321·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 40-43 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 34 v). Βλ. συνημμένο | Η αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης ήταν η πρώτη πολυετής προσπάθεια των Αράβων να διεισδύσουν στην ευρωπαϊκή χερσόνησο. Η αποτυχία της προκλήθηκε τόσο από την ισχυρή άμυνα της Κωσνταντινούπολης, τα οχυρά της τείχη, την συγκυρία (καιρικές συνθήκες) και κυρίως την χρήση του υγρού πυρός, ενός καινοτόμου "όπλου" που θα δώσει στους Βυζαντινούς ισχυρό στρατιωτικό πλεονέκτημα κατά τις συγκρούσεις με τους Άραβες. Παράλληλα η εξέλιξη της ναυτικής τεχνολογίας σηματοδοτείται και με την κατασκευή και ναυπήγηση των δρομόνων, ταχύπλοων σκαφών εφοδιασμένων με το υγρό πυρ | |||||||||||
| Αραβική κατάληψη της Κύπρου | Κωνσταντία | 33,90 | 35,19 | 649 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας, Κώνστανς Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μωαβίας. Επικεφαλής των βυζαντινών ναυτικών δυνάμεων, ο κουβικουλάριος Κακόριζος | Βυζαντινοί - Άραβες | 1.700 σκάφη από την πλευρά των Αράβων, κατά τον Θεοφάνη | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Εισβολή με πλοία και απόβαση στρατιωτών, που κατέλαβαν την πρωτεύουσα του νησιού, Κωνσταντία | Ο αραβικός στόλος ξεκίνησε προφανώς από τη Δαμασκό (Συρία), ενώ κατά την επιστροφή του εκεί επιχείρησε ατυχώς κατά της νήσου Αράδου | Κωνσταντία (σημερ. Αμμόχωστος) | Νίκη Αράβων, αλλά μη ολοκλήρωση της κατάκτησης λόγω της έλευσης βυζαντινών δυνάμεων με επικεφαλής τον Κακόριζο. Ο αραβικός στόλος απεσύρθη στην Άραδο και επέστρεψε στη Δαμασκό | Λεηλασίες - λάφυρα | Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, οι Άραβες έστειλαν στην Άραδο τον επίσκοπο Θωμάριχο για να διαπραγματευτεί συμφωνία. Όμως οι κάτοικοι τον συνέλαβαν και δεν παραδόθηκαν, παρά μετά από ένα χρόνο | Σύναψη συνθήκης ειρήνης | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 343-344 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 51·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 35-36 | Πρόκειται για την πρώτη ναυτική επιχείρηση των Αράβων κατά των Βυζαντινών. Ο στρατηγός Μωαβίας συνειδητοποίησε την αξία του ναυτικού για την προώθηση των Αράβων στη Μεσόγειο. Οι Άραβες πραγματοποίησαν και δεύτερη απόβαση στο νησί το 653, προκειμένου να ολοκληρώσουν και να κατοχυρώσουν την κατοχή του | |||||||||||||||
| Αραβική κατάληψη της νήσου Αράδου | Άραδος (σημερ. Arwād) | 35,86 | 34,86 | 650 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μωαβίας | Βυζαντινοί - Άραβες | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Εισβολή με πλοία και απόβαση στρατιωτών στο νησί | Ο αραβικός στόλος ξεκίνησε από τη Δαμασκό | Κάστελλος | Νίκη Αράβων μετά από συμφωνία για παράδοση των κατοίκων του νησιού | Πυρπόληση πόλης και καταστροφή τειχών από τους Άραβες | Πιθανή απώλεια των κατοίκων μετά την καταστροφή της πόλης, καθώς αυτή κατέστη ακατοίκητη, σύμφωνα με τον Θεοφάνη | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 344 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 51·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 36 | Η επίθεση των Αράβων στην Άραδο εντάσσεται στο πλαίσιο της δημιουργίας αραβικών ναυτικών σταθμών στην Αν. Μεσόγειο, όπου υπήρχαν περιοχές με ισχυρή ναυτική παράδοση και τις οποίες αξιοποίησε ο Μωαβίας. Τα παράλια της Συρίας και της Μ. Ασίας διέθεταν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για την υποστήριξη ναυτικών δυνάμεων (ξυλεία, ναυτικούς-τεχνίτες, κ.ά), στις οποίες οι Βυζαντινοί υπερείχαν έως εκείνη την εποχή | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στο Αιγαίο | Ρόδος | 28,23 | 36,44 | 654 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μωαβίας. Διοικητής Βυζαντινών, ο Κακόριζος | Βυζαντινοί - Άραβες | 300 πλοία από την πλευρά των Βυζαντινών και 200 από την πλευρά των Αράβων | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Εισβολή με πλοία και απόβαση στρατιωτών στο νησί | Ο αραβικός στόλος ξεκίνησε από τη Δαμασκό και κατευθύνθηκε στο Αιγαίο, όπου διενήργησε επιδρομές κατά διαφόρων νησιών, πριν καταλήξει στη Ρόδο | Ρόδος | Νίκη Αράβων και προώθηση στο Αιγαίο με την παράδοση της Κω και τη διεξαγωγή επιδρομών στην Κρήτη | Καταστροφή του κολοσσού της Ρόδου, 1360 έτη μετά την ανέγερσή του, σύμφωνα με τον Θεοφάνη. Ο κολοσσός πωλήθηκε σε έμπορο, ο οποίος τον έλιωσε και μετέφερε τον χαλκό του αγάλματος πάνω σε 900 καμήλες | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 345 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 51 | Οι επιχειρήσεις των Αράβων στο Αιγαίο είχαν ξεκινήσει από το 652 και είχαν ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την καταστροφή των πολιτιστικών μνημείων, όπως ήταν αυτό του κολοσσού της Ρόδου (χάλκινο άγαλμα του Ήλιου), η απώλεια του οποίου τοποθετείται την εποχή αυτή | |||||||||||||||||
| Ναυμαχία στον Φοίνικα | Φοίνικας (σημερ. Finike) | 30,24 | 36,26 | 655 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μωαβίας. Επικεφαλής αραβικού στόλου, ο Ibn Abi Sarh | Βυζαντινοί- Άραβες | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Διεξαγωγή ναυμαχίας κατά τα ρωμαϊκά-βυζαντινά πρότυπα στο ακρωτήριο Χελιδόνια της Λυκίας | Οι Άραβες κατασκεύασαν τον στόλο τους στην Τρίπολη της Φοινίκης με εντολή του Μωαβία και έχοντας ως επικεφαλής στην κατασκευή, τον Αβουλαθάρ | Ο αραβικός στόλος εφόρμησε από την Τρίπολη της Φοινίκης | Στην Τρἰπολη της Φοινίκης, όπου και η ναυτική βάση των Αράβων, υπήρχαν κρατητήρια από τα οποία, κατά την αφήγηση του Θεοφάνη, δραπέτευσαν δέσμιοι Ρωμαίοι με τη βοήθεια δύο χριστιανών, γιων ενός σαλπιγκτή. Αυτοί εφόνευσαν τον εμίρη της πόλης και πήγαν να πολεμήσουν με τους Βυζαντινούς | Νίκη Αράβων, παρά την οργανωμένη επίθεση των Βυζαντινών | Ο αριθμός των απωλειών πρέπει να ήταν μεγάλος, αφού ἡ θάλασσα "βάφτηκε με αίμα", κατά τα λεγόμενα του Θεοφάνη | Αποστολή αραβικής πρεσβείας για συνθηκολόγηση, λόγω κυρίως εσωτερικών προβλημάτων | Σύναψη τρετούς ειρήνης (659) με την υποχρέωση εκ μέρους των Αράβων της πληρωμής καθημερινά 1.000 νομισμάτων, ενός αλόγου και ενός δούλου | Ο αυτοκράτορας που πήρε μέρος στη ναυμαχία είδε συμβολικό όνειρο, το οποίο ερμηνεύτηκε ως ήττα. Ωστόσο, ο ίδιος κατόρθωσε να γλυτώσει τον θάνατο χάρη στην αυτοθυσία ενός εκ των γιων του σαλπιγκτή που είχε πολεμήσει γι'αυτόν. Αντάλλαξε τα ρούχα του με το βασιλικό ένδυμα ώστε να μην μπορεί να διακριθεί ο βασιλιάς και πολέμησε μέχρι θανάτου τους Άραβες. Η αφήγηση του Θεοφάνη απηχεί λαϊκούς επικούς θρύλους και ασφαλώς την αγωνία των Βυζαντινών για τον αραβικό κίνδυνο, που σε αυτή τη σύγκρουση απέδειξε την ταχύτητα ανάπτυξης του στόλου του | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 332 , 345-346 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 51·D.Nicolle, The great islamic conquests, AD 632-750 (Essential Histories), Great Britain 2009 57· W. Kaegi, "Confronting Islam: emperors versus caliphs (641-c.850)", στο: J. Shepard (ed.), The Cambridge history of the Byzantine empire, Cambridge 2008 372·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 36-39 | Η ναυμαχία στον Φοίνικα δεν αποδεικνύει μόνο τη σημασία της πολεμικής προετοιμασίας και την γρήγορη πρόοδο των Αράβων στο πεδίο του ναυτικού, αλλά αποτελεί και μία ένδειξη των αντιλήψεων που συνοδεύουν τον πόλεμο, όπως τη σημασία των ονείρων (προκαταλήψεις) και την πίστη στον αγώνα υπέρ του αυτοκράτορα, χαρακτηριστικό στοιχείο της βυζαντινής "πολεμικής" ιδεολογίας | ||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων κατά της Αιγύπτου | Αλεξάνδρεια | 29,96 | 31,22 | 642 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Ομάρ. Διοικητής Αράβων, ο Άμβρος. Επικεφαλής των Βυζαντινών ήταν αρχικά ο Κύρος, πατριάρχης Αλεξανδρείας, που παρέδωσε και την πόλη. Στη συνέχεια ορίστηκε επικεφαλής των βυζαντινών δυνάμεων που εστάλησαν για την ανακατάληψή της, ο στρατηγός των Αρμενίων Μανουήλ. Βυζαντινοί στρατηγοί κατά την πρώτη επιχείρηση: ο Θεόδωρος και ο Αναστάσιος. Ο πατριάρχης Νικηφόρος αναφέρει και κάποιον Μαρίνο, αρχηγό των θρακικών στρατευμάτων | Βυζαντινοί- Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Προέλαση αραβικών στρατευμάτων στην Αίγυπτο, πολιορκίες οχυρών και διεξαγωγή μαχών στην περιοχή. Χρήση στόλου για την ανακατάληψη της Αλεξάνδερειας από τους Βυζαντινούς το 646 | Οι Βυζαντινοί φαίνεται ότι είχαν τη ναυτική τους βάση στην Ρόδο, όπου θα έπρεπε τα βυζαντινά στρατεύματα να αποχωρήσουν κατά τη συμφωνία του 641/2 | Φαίνεται ότι οι αραβικές δυνάμεις κατευθύνθηκαν στην Αίγυπτο από την Παλαιστίνη και τη Συρία, αφού είχε προηγηθεί η κατάληψη του Πηλουσίου (639) και της Ηλιουπόλεως (641), καθώς και η παράδοση της Βαβυλώνας (641) | Πηλούσιο (639), Ηλιούπολη (641), Βαβυλώνα (641), Αλεξάνδρεια (642) | Νίκη Αράβων με την παράδοση της Αλεξάνδρειας, η οποία ανακαταλήφθηκε από τους Βυζαντινούς το 646 (μάχη του Νικίου), αλλά αμέσως χάθηκε πάλι υπέρ των Αράβων, που επιβεβαίωσαν την κυριαρχία τους στην Αίγυπτο. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στη βόρεια Αφρική (κατακτήσεις Πεντάπολης και Τρίπολης το 643) | Πυρπόληση της Αλεξάνδρειας και γκρέμισμα των τειχών της (646) | Απώλειες των στρατηγών, που εστάλησαν να αντιμετωπίσουν την εισβολή στην Αίγυπτο, του Ιωάννη της Βάρκαινας και του Μαριανού, κατά τη μαρτυρία του πατριάρχη Νικηφόρου | Αιχμαλωσίες | Ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύρος ως διοικητής της Αιγύπτου ζήτησε ειρήνη με σκοπό να διαφυλάξει την Αίγυπτο από την αραβική βίαιη κατάκτηση (641) και να εξασφαλίσει κάποια προνόμια στους χριστιανούς κατοίκους της | Συμφωνία για παράδοση της περιοχής από τον πατριάρχη Κύρο Αλεξανδρείας και την αποχώρηση των βυζαντινών στρατευμάτων. Η συμφωνία προέβλεπε την καταβολή ετήσιου φόρου, την αναγώριση της θρησκευτικής ελευθερίας και της αυτόνομης διαχείρισης της περιουσίας της Εκκλησίας. Νέα συνθήκη συνήφθη μετά την οριστική πτώση της Αλεξάνδρειας στους Άραβες (646) | Ο Θεοφάνης διασώζει έναν διάλογο μεταξύ του Κύρου και των Αράβων που μαρτυρεί το τετελεσμένο γεγονός της κατάκτησης. Οι Άραβες τον ρώτησαν "μπορείς να καταπιείς εκείνη την τεράστια κολώνα;" κι εκείνος απάντησε αρνητικά. Έτσι, του εξήγησαν ότι "ούτε κι εμείς είναι δυνατό να αποχωρήσουμε τώρα από την Αίγυπτο". Ασφαλώς η απάντηση αυτή αφορούσε τις διαπραγματεύσεις που είχε αναλάβει ο Κύρος στο όνομα του Ηρακλείου, οι οποίες απέτυχαν τελικά και για τον λόγο αυτό τιμωρήθηκε ο Κύρος | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 23. 70-72·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 332, 338-339 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 39-40· D.Nicolle, The great islamic conquests, AD 632-750 (Essential Histories), Great Britain 2009 55-56 | Η κατάληψη της Αλεξάνδρειας ολοκλήρωσε μία πορεία στρατιωτικού αποκλεισμού της Αιγύπτου που είχε αρχίσει το 639. Η παράδοση της πόλης από τον πατριάρχη έγινε με γνώμονα την προστασία του πληθυσμού, ενώ οι προσπάθειες που κατέβαλαν οι Βυζαντινοί να την ανακαταταλάβουν δεν είχαν αίσιο τέλος (646). Η αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου δεν υπήρξε μόνο οικονομικό πλήγμα για το Βυζάντιο, αφού η Αίγυπτος ήταν ο κύριος σιτοβολώνας του, αλλά και πολιτισμικό, καθώς απώλεσε την πόλη- σύμβολο των οικουμενικών πνευματικών ιδεωδών του ελληνισμού | ||||||||||||
| Αραβική πολιορκία της Ιερουσαλήμ | Ιερουσαλήμ | 35,22 | 31,77 | 637 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Ομάρ. Επικεφαλής των Βυζαντινών, ο πατριάρχης Σοφρώνιος | Βυζαντινοί-Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Διετής πολιορκία - αποκλεισμός και παράδοση της πόλης | Φαίνεται ότι οι αραβικές δυνάμεις που έδρευαν στην Παλαιστίνη, απέκλεισαν τα Ιεροσόλυμα, καθώς και η Συρία ως βάση των Αράβων "προμήθευε" την ευρύτερη περιοχή με στρατιώτες | Ιερουσαλήμ | Νίκη Αράβων και οριστική επικράτησή τους στις περιοχές Συρίας και Παλαιστίνης λίγα χρόνια αργότερα, με την κατάληψη της Καισάρειας (640/1), όπου σκοτώθηκαν 7.000 Βυζαντινοί κατά τη μαρτυρία του Θεοφάνη | Ο πατριάρχης Σοφρώνιος ως διοικητής της Παλαιστίνης ζήτησε ειρήνη και την παρουσία του χαλίφη Ομάρ, προκειμένου να συναφθεί συνθήκη | Συμφωνία για παράδοση της πόλης από τον πατριάρχη Σοφρώνιο με την υπόσχεση μη αντιποίνων από την πλευρά των Αράβων και την παραχώρηση προνομίων στην πόλη και τους χριστιανούς κατοίκους της. Τα προνόμια αυτά αφορούσαν θρησκευτική ελευθερία και αυτόνομη διαχείριση της περιουσίας της Εκκλησίας | Ο Θεοφάνης περιγράφει, μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ, την προσπάθεια του χαλίφη να χτίσει ναό, ο οποίος συνεχώς γκρεμιζόταν και σταθεροποιήθηκε μόνο αφού αφαίρεσε τον σταυρό από τον ναό του όρους των ελαιών. Η περιγραφή αυτή, αν και απλοϊκή, δείχνει μια συνήθη πολεμική πρακτική των Αράβων, την αφαίρεση των θρησκευτικών συμβόλων. Ο Σοφρώνιος φαίνεται ότι για τον λόγο αυτό είχε στείλει ιερά κειμήλια στην Κωνσταντινούπολη | Συμφωνα με τον Θεοφάνη, ο χαλίφης επιθυμούσε την μετατροπή του ναού του Σολομώντα σε τζαμί, ενώ ο ίδιος περιγράφεται με ένδυση ρυπαρή. Οι αντιλήψεις αυτές για τους Άράβες ήταν συνήθεις | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 339 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Iστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 38· D.Nicolle, The great islamic conquests, AD 632-750 (Essential Histories), Great Britain 2009 54 | Η κατάληψη των Ιεροσολύμων από τους Άραβες, που δεν θα διαταραχθεί μέχρι την πρώτη Σταυροφορία, είχε συμβολικό χαρακτήρα. Η ιερή πόλη, έδρα πατριαρχείου, διατήρησε τον ιερό της χαρακτήρα, και προσδιόρισε τις αντιθέσεις μεταξύ των δύο κόσμων, χριστιανικού και ισλαμικού. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των ισλαμικών κατακτήσεων έθετε νέα δεδομένα και στην "ιδεολογία" του πολέμου των Βυζαντινών, που "χρωματίστηκε" με το θρησκευτικό στοιχείο | |||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στην Παλαιστίνη | Γάζα | 34,47 | 31,50 | 634 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Αβουβάχαρος (Abu Bakr). Διοικητής Αράβων, ο Γιεζίδ. Διοικητής Βυζαντινών, ο πατρίκιος Σέργιος | Βυζαντινοί-Άραβες | Αναφέρονται στις πηγές οι 300 πολεμιστές του Σέργιου | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Συμπλοκή | Ο πατρίκιος Σέργιος ήρθε στη Γάζα από την Καισάρεια της Παλαιστίνης. Οι Άραβες πρέπει να βρέθηκαν εκεί από την Υπεριορδανία (Υεμένη) και Συρία, μέρη στα οποία επέστρεψαν μετά την εισβολή τους στην Γάζα | Γάζα, Ήρα | Νίκη Αράβων στη θέση Wadi al-Arabah και διάλυση του βυζαντινού στρατού. Ένα χρόνο αργότερα, το 634, ο Άραβας στρατηγός Χάλεδ ολοκλήρωσε την κατάληψη της Παλαιστίνης, εκτός των Ιεροσολύμων και της Καισάρειας . Η πορεία των Αράβων συνεχίστηκε μέχρι τη Δαμασκό | Απώλειες βυζαντινού στρατού, καθώς και του Σεργίου με τους 300 πολεμιστές του | Σύλληψη αιχμαλώτων και αρπαγή λαφύρων | Για την κατάληψη της Γάζας συντέθηκε αργότερα το μαρτυρολόγιο "Οι Εξήντα μάρτυρες της Γάζας", με σκοπό να προβληθεί ο δια της βίας εξισπλαμισμός των Βυζαντινών | Θεοσημία: κατά τον Θεοφάνη, την ίδια χρονιά έγινε σεισμός στην Παλαιστίνη και εμφανίστηκε στον ουρανό σημείο, που προμήνυε την επικράτηση των Αράβων | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 336 | Αφηγηματικές | W. Kaegi, Byzantium and the early islamic conquests, Cambridge 1992 88-97 | Πρόκειται για την έναρξη των επιχειρήσεων των Αράβων σε Συρία και Παλαιστίνη με πρόσχημα της απελευθέρωση των εκεί Αράβων, και στόχο την επέκταση του Ισλάμ. Οι συμβολισμοί σε επίπεδο πολέμου (η θυσία των 300 βυζαντινών πολεμιστών και η θεοσημία) αφορούν στη λαϊκή αντιμετώπιση του φαινομένου, που είναι συνήθως κοινή για τους λαούς | ||||||||||||||
| Μάχη στους Μοθούς | Μοθοί (σημερ. Mu'tah) | 35,69 | 31,09 | 629 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Αβουβάχαρος (Abu Bakr). Διοικητές Αράβων, οι στρατηγοί Γιεζίδ και Χάλεδ. Διοικητής Βυζαντινών, ο Θεόδωρος | Οι Βυζαντινοί είχαν τη συνδρομή των Γασσανιδών Αράβων (χριστιανών) | Βυζαντινοί και σώματα Γασσανιδών - Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πιθανή ανοικτή μάχη στους Μοθούς | Οι Άραβες εκινούντο στις πόλεις της Υπεριορδανίας, ορμώμενοι προφανώς από το Αίθριβο (Μεδίνα), ενώ μετά την κατάληψη των Βόστρων φαίνεται ότι κατευθύνθηκαν προς τη Δαμασκό. Οι Βυζαντινοί συγκροτούσαν εκεί τοπικό στράτευμα | Βόστρα | Αν και δεν φαίνεται ποιος επικράτησε στη μάχη, οι 'Αραβες μετά από αυτή, φαίνεται ότι κατέλαβαν τα Βόστρα και προωθήθηκαν προς τη Δαμασκό | Εξισλαμισμός: ο διοικητής της πόλης των Βόστρων, που την παρέδωσε στους Άραβες, ασπάστηκε το Ισλάμ | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833, 335-337 (τοποθετεί την κατάληψη των Βόστρων επί Ομάρ) | Αφηγηματικές | W. Kaegi, Byzantium and the early islamic conquests, Cambridge 1992 71-74 | Η σύγκρουση στους Μοθούς και η κατάληψη των Βόστρων ενδυνάμωνε τη θέση των Αράβων στην Ιορδανία, ενώ αποτελεί την πρώτη σύγκρουση μεταξύ τω δύο κόσμων, βυζαντινού και αραβικού. Οι Βυζαντινοί θεώρησαν τη σύγκρουση, μικρής έκτασης. Αντίθετα για τους Άραβες ήταν σημαντική, αφού τους ανέδειξε ως διεκδικητές της Ανατολής και νέο αντίπαλο των Βυζαντινών. Αποτελεί επιπλέον ένδειξη της επέκτασης του Ισλάμ σε ψυχολογικό επίπεδο, όπως προκύπτει από τη μεταστροφή (εθελούσια ή μη) του χριστιανού διοικητή της | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Συρία | Δαμασκός | 36,29 | 33,51 | 634 | Άραβες- Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, Αβουβάχαρος (Abu Bakr). Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Θωμάς. Στρατηγός Αράβων, ο Ουαλίδ (Khalid ibn al-Walid) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Κατάληψη πόλης εξ εφόδου | Οι Βυζαντινοί προσέγγισαν την περιοχή από την Αντιόχεια | Δαμασκός | Νίκη Αράβων οι οποίοι προηγουμένως είχαν συμπλακεί με τους Βυζαντινούς στο λεγόμενο πέρασμα του Αετού. Η Δαμασκός κατελήφθη μετά από προδοσία του επισκόπου | Μεγάλες απώλειες εκ μέρους των Βυζαντινών, που εγκατέλειψαν τη Δαμασκό μετά από συμφωνία παράδοσης της πόλης. Οι Άραβες τους επιτέθηκαν και αφαίρεσαν όλα τους τα τιμαλφή στη λεγόμενη μάχη "του θησαυρού" | Αιχμαλωσίες άμαχου πληθυσμού | Συμφωνία παράδοσης της πόλης και τελεσίγραφο τριών ημερών στους κατοίκους να παραδοθούν, όπως και έγινε | Ο Ουαλίδ νίκησε σε μονομαχία τον Θωμά και τον σκότωσε | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 337 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Iστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 37 | Η κατάκτηση της Δαμασκού ανήκει στη σχέδιο επέκτασης των Αράβων προς τη Συρία. Διεξάγοντας επιδρομές και σκληρές μάχες (π.χ. μάχη στο Ajnadayan) πέτυχαν να εδραιώσουν την παρουσία τους στην περιοχή αιφνιδιάζοντας τους Βυζαντινούς, που δεν είχαν εκτιμήσει ακόμη τον αραβικό κίνδυνο. Η Δαμασκός θα γίνει αργότερα η έδρα του χαλιφάτου των Ομεϋαδών. Αξίζει να σημειωθεί η αιφνιδιαστική επίθεση κατά των προσφύγων της πόλης, που αντέκρουε κάθε νόμο πολέμου και σηματοδοτούσε τον βίαιο χαρακτήρα των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων | ||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Συρία | Έμεσσα (σημερ. Homs) | 36,72 | 34,73 | 636 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Ομάρ. Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Χαρβές. Στρατηγός Αράβων, ο Ουαλίδ (Khalid ibn al-Walid) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Οι Άραβες στρατοπέδευσαν έξω από το κάστρο της πόλης | Έμεσσα | Νίκη Αράβων με την εφαρμογή της τακτικής της προσποιητής φυγής | 0 | Αφηγηματικές | Με την κατάκτηση της Έμεσσας οι Άραβες άρχισαν να προελαύνουν στη βόρεια Συρία. Με συνδυασμένες επιχειρήσεις κατόρθωσαν να καταλάβουν σημαντικές θέσεις (π.χ. κατάληψη της Αντιόχειας στη μάχη της Σιδηράς Γέφυρας, το 637) και να προσδιορίσουν τα δυτικά όρια του κράτους τους στην οροσειρά του Ταύρου, που θα αποτελέσει εφεξής σχεδόν μόνιμο σημείο συνάντησης των δύο κόσμων, αραβικού και βυζαντινού | |||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων κατά των Περσών στη Μεσοποταμία | Καδησία (σημερ. Al Qādisīyah) | 44,43 | 31,58 | 637 | Άραβες-Πέρσες | Χαλίφης Ομάρ, βασιλιάς Περσών, Ισδιγέρδης Γ΄. Διοικητές Αράβων, οι στρατηγοί Μοθανά και Σαάδ. Διοικητής Περσών, ο στρατηγός Ρουστέμ | Άραβες- Πέρσες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών και συμπλοκές | Καδησία και άλλα οχυρά | Νίκη Αράβων με την επικράτησή τους στη Βαβυλώνα (634). Ακολούθησε η προώθησή τους στη Μεσοποταμία (σημερ. Ιράκ), που κατακτήθηκε εν τέλει στα 641/2. Ο Πέρσης βασιλιάς υποχώρησε προς το Κορασάν όπου συνέχισε να μάχεται κατά των Αράβων μέχρι το θάνατό του (651), οπότε και κατελύθη το περσικό κράτος | Λεηλασίες των θησαυρών της Κτησιφώντος | Ίδρυση πόλεων: οι Άραβες ίδρυσαν την πόλη Μπάσρα (σημερ. Βασόρα) την πρώτη αραβική πόλη στη Μεσοποταμία και την οχυρή Κούφα στην αρχαία Βαβυλώνα | ……… | Αφηγηματικές | Με την κατάκτηση της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών οι Άραβες εδραίωσαν την παρουσία τους στον χώρο της Ανατολής, όπου η ίδρυση νέων πόλεων σηματοδότησε την αρχή νέων πολιτισμικών ανταλλαγών. Ασφαλώς η λεηλασία των θησαυρών της Κτησιφώντος εσήμανε το τέλος του περσικού πολιτισμού | |||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη βόρεια Αφρική | Κούλουλη/ Τζελούλα (σημερ, Τυνησία) | 9,00 | 34,00 | 666 | Άραβες - Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μωαβίας. Διοικητής Βυζαντινών, ο πατρίκιος Νικηφόρος | Άραβες- Βυζαντινοί | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πιθανή πολιορκία και αψιμαχίες | Οι Άραβες προωθήθηκαν στην Αφρική από την Αίγυπτο, ενώ οι βυζαντινές δυνάμεις ίσως εστάλησαν από τη Σικελία | Κούλουλη | Νίκη Αράβων, οι οποίοι είχαν καταλάβει ήδη από το 643 την Κυρρηναϊκή και Λιβύη, ενώ το 647 χρειάστηκε να επέμβουν κατά του εξάρχου της Αφρικής, πατρικίου Γρηγορίου. Αργότερα, εξεστράτευσαν εκ νέου (670) ενώ βρήκαν αντίσταση από τους Bερβέρους (683). Την τελευταία δεκαετία του 7ου αι. πέτυχαν και την κατάληψη της βορειοδυτικής Αφρικής | Κατά τη διάρκεια των επεμβάσεων των Αράβων στην Αφρική πραγματοποιήθηκαν λεηλασίες, αιχμαλωσίες και απώλειες ανθρώπων (π.χ. σφαγή οπαδών του Γρηγορίου το 647). Στη συγκεκριμένη επίθεση καταγραφονται (καθ' υπερβολήν) 80.000 αιχμάλωτοι | Ίδρυση πόλης: κατά τις επιχειρήσεις στην Αφρική οι Άραβες ίδρυσαν το 670 το Καϊουράν ως βάση ελέγχου της οδού προς την Αίγυπτο, αλλά και των βερβερικών φύλων της Αλγερίας | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 343, 352 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 38J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 43-45 | Η προώθηση των Αράβων στη βόρεια Αφρική, στο βυζαντινό εξαρχάτο της Καρχηδόνας διευκολύνθηκε από την τριβή μεταξύ των βυζαντινών σξιωματούχων και της κεντρικής εξουσίας. Ωστόσο, χρειάστηκε να εξαπολύσουν συνεχώς επιχειρήσεις προκειμένου να επικρατήσουν στα τέλη του 7ου αι. Η ίδρυση στρατιωτικών βάσεων και πόλεων ανήκε στις στρατηγικές τους επιλογές | |||||||||||||||||
| Αραβική ειβολή στη Σικελία | Σικελία | 14,25 | 37,75 | 670 | Άραβες - Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ΄, χαλίφης Μωαβίας Α΄ | 200 πλοία από την πλευρά των Αράβων | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία | Λεηλασίες | Οι Άραβες φαίνεται ότι προωθήθηκαν στη Σικελία από την Αίγυπτο | Επικερδής για τους Άραβες λεηλασία του νησιού με την αρπαγή θησαυρών | Στη Σικελία είχαν επιχειρήσει οι Άραβες και παλαιότερα (663), αιχμαλωτίζοντας πλήθος ανθρώπων, που εγκαταστάθηκαν στη Δαμασκό | Αρπαγή πολύτιμων αντικειμένων, όπως εικόνες ναών και χαλκού, που εστάλησαν για πώληση στην Ινδία | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 348 | Αφηγηματικές | J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 45 | Πρόκειται για τις πρώτες προσπάθειες των Αράβων να καταλάβουν τη Σικελία, που θα διαρκέσουν αρκετά χρόνια και θα αναδείξουν τους στόχους της δυτικής πολιτικής τους. Οι λεηλασίες θησαυρών ανήκαν στις πάγιες στρατιωτικές τους μεθόδους, με τις οποίες ενίσχυαν οικονομικά τους πολέμους τους | ||||||||||||||||||
| Αραβική κατάληψη της Καρχηδόνας | Καρχηδόνα | 10,33 | 36,87 | 697 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λεόντιος, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd ak-Malik). Διοικητής Αράβων, ο Χασάν. Διοικητής Βυζαντινών, ο πατρίκιος Ιωάννης (στην επιχείρηση ανακατάληψης της πόλης) | Βέρβεροι και Μαυρούσιοι ως σύμμαχοι των Βυζαντινών | Άραβες-Βυζαντινοί με τη συμμετοχή Βερβέρων και Μαυρουσίων | Πεζοί και ιππείς - χρήση στόλου (ο δρούγγος των Κιββυρραιωτών) | Χερσαία | Πολιορκία | Οι Άραβες προσέγγισαν την Καρχηδόνα από την Αίγυπτο ακολουθώντας τις μεσογειακές ακτές. Οι Βυζαντινοί όταν ανακατέλαβαν την Καρχηδόνα έφθασαν εκεί με στόλο πιθανώς από την Κρήτη, όπως μαρτυρεί η υποχώρηση του Ιωάννη μετά την νίκη των Αράβων | Καϊουράν (696), Καρχηδόνα (697 και 698). Η καταδίωξη των Βυζαντινών και των Βερβέρων συμμάχων τους στις πόλεις Μπιζέρτα και Καφτούρα προσθέτουν νέα οχυρά, όπως και η υποχώρηση του Χασάν στη Μπάρκα | Πρόσκαιρη νίκη των Αράβων, την οποία ακολούθησε σύντομη βυζαντινή ανακατάληψη της Καρχηδόνας μέχρι την οριστική επιβολή των Αράβων ένα χρόνο αργότερα (698). Οι τοπικές φυλές (Βέρβεροι και Μαυρούσιοι) υποτάχτηκαν στους Άραβες, που επιβεβαίωσαν την κυριαρχία τους στη βόρεια Αφρική | Στην προσπάθεια των Βυζαντινών να ανακαταλάβουν την Καρχηδόνα, οι Βυζαντινοί έσπασαν την αλυσίδα που έφραζε τον λιμένα προκειμένου να επιτεθούν. Όταν οι Άραβες αποκατέστησαν την εξουσία τους, γκρέμισαν τα τείχη της πόλης | Με την κατάληψη της Καρχηδόνας από τους Άραβες (697) όσοι κάτοικοι δεν σφαγιάστηκαν, κατέφυγαν στη Σικελία και την Ισπανία. Κατά την τελική κατάληψη της πόλης ένα χρόνο αργότερα, διεξήχθη φονική μάχη, στην οποία έπεσε η βασίλισσα των Μαυρουσίων, Καχίνα | Οι Μαυρούσιοι είχαν ως επικεφαλής τη βασίλισσα Καχίνα, που πολεμούσε τους Άραβες στην ευρύτερη περιοχή | Το γκρέμισμα των τειχών της Καρχηδόνας από τους Άραβες συμβόλιζε την επικράτηση της αραβικής ισχύος. Στη θέση της κατεσταμμένης πόλης οι Άραβες έχτισαν την Τύνιδα, και κατασκεύασαν κανάλι για να ενώσουν τη λίμνη της με τη θάλασσα | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 41. 98-100·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 370-371 | Αφηγηματικές | J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 53 | Οι επιχειρήσεις κατά της Καρχηδόνας που διήρκεσαν δύο περίπου έτη (696-697) υπέδειξαν την αγωνιώδη προσπάθεια των Βυζαντινών να διατηρήσουν την παρουσία τους στη βόρεια Αφρική. Η συμμαχία των ντόπιων φυλών,παρόλο που δεν ανέτρεψε το αποτέλεσμα της πτώσης του εξαρχάτου της Καρχηδόνας στους Άραβες, ανέδειξε τα τοπικά πολεμικά και κοινωνικά ήθη (συμμετοχή γυναικών στον πόλεμο, κ.α). Οι Βυζαντινοί διατήρησαν στην περιοχή λίγους οικισμούς, το οχυρό του Σέπτον και τα νησιά Μαγιόρκα και Μινόρκα | ||||||||||||||
| Επιθέσεις Αράβων στην Μ. Ασία | Αμόριο (σημερ.Hisar ) | 31,29 | 39,02 | 665 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Μωαβίας Α΄. Άραβας διοικητής της Έμεσσας, ο Αμπντ αλ Ραχμάν | Πιθανόν να συμμετείχαν και οι ηγεμόνες της Αρμενίας (Γρηγόριος Μαμικονιάν) και της Αλβανίας του Καυκάσου (Γιουανσέρ) ως σύμμαχοι των Αράβων | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Από την Έμεσσα της Συρίας ο διοικητής της διήλθε την οροσειρά του Ταύρου και κατέλαβε αρχικά την Κολώνεια (664), όπου και διαχείμασε. Από εκεί κατευθύνθηκε στο Αμόριο με σκοπό να φθάσει στη Σμύρνη, η οποία κατελήφθη από τους Άραβες το 672 | Νίκη Αράβων. Την ίδια περίοδο, κατά τα λεγόμενα του Θεοφάνη, φαίνεται ότι λιποτάκτησαν στους Άραβες 5.000 Σλάβοι, που εγκαταστάθηκαν στην κώμη Σελευκοβόλο, στην Απάμεια της Συρίας. | Ο Θεοφάνης κάνει λόγο για την απώλεια 5.000 Αράβων στρατιωτών κατά την επιχείρηση της βυζαντινής ανακατάληψης του Αμορίου (668) | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 351 | Αφηγηματικές | Οι αραβικές επιχειρήσεις που διεξήχθησαν στις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου μεταξύ των ετών 663 και 665, παρά τις επιτυχείς καταλήψεις πόλεων (Κολώνεια, Αμόριο, Πέργαμος) δεν είχαν μόνιμο χαρακτήρα. Το Αμόριο ανακατελήφθη από τους Βυζαντινούς (668-669), ενώ και οι λοιπές περιοχές θα αλλάξουν και πάλι χέρια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρουσία σλαβικού πληθυσμού στη Μ. Ασία, ο οποίος φαίνεται ότι μεταφέρθηκε εκεί από τον Κώνσταντα Β΄. Όμωσς και οι διάδοχοί του θα ακολουθήσουν ανάλογη πολιτική (π.χ. ο Ιουστινανός Β΄ θα μεταφέρει Σλάβους στη Βιθυνία και θα τους εντάξει στον βυζαντινό στρατό). Η προσχώρηση των Σλάβων στο πλευρό των Αράβων, που θα επαναληφθεί στα χρόνια του Ιουστινιανού Β΄(695), δηλώνει ένα κοινό πλαίσιο στρατιωτικών συμμάχων και πολεμιστών, που μοιράζονταν οι Άραβες με τους Βυζαντινούς | ||||||||||||||||||||
| Συγκρούσεις Βυζαντινών - Αράβων στη βόρεια Συρία | Σαμόσατα (σημερ. Samsat) | 38,47 | 37,58 | 700 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Αψίμαρος-Τιβέριος, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd al-Malik). Διοικητής Βυζαντινών, ο στρατηγός Ηράκλειος | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Ο βυζαντινός διοικητής κατευθύνθηκε στη Συρία από την Καππαδοκία | Σαμόσατα, Ερζερούμ | Νίκη Βυζαντινών στην οποία αντέδρασαν οι Άραβες με την κατάληψη του Ερζερούμ στην Αρμενία | Λεηλασίες- λάφυρα | Απώλειες μεγάλου αριθμού Αράβων | Αιχμαλωσίες | Οχύρωση πόλης: οι Άραβες οχύρωσαν την εγκατελειμμένη Μομψουεστία (701) ως βάση αποτροπής της εισβολής των Βυζαντινών στην Αντιόχεια | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 371 | Αφηγηματικές | Οι συγκρούσεις αυτές διήρκεσαν τουλάχιστον επί μία διετία (700-702) και λειτούργησαν ως μέσα ανταγωνισμού στην περιοχή της Αρμενίας. Οι Άραβες δεν κατέκτησαν μόνο το Ερζερούμ, αλλά επιχείρησαν να καταλάβουν το οχυρό Τάραντον (ΒΑ της Ταρσού), κυρίευσαν την Μομψουστία και προχώρησαν προς τη Μαρτυρόπολη της Αρμενίας (702), κατορθώνοντας μέσα σε μερικά χρόνια να θέσουν την περιοχή υπό τον έλεγχό τους (705). Στο πλαίσιο των συγκρούσεων, η οχύρωση πόλεων ανήκε στις στρατηγικές μεθόδους ελέγχου των κατακτηθεισών περιοχών | |||||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στην Κιλικία | Φλαβιούπολη (σημερ. Kozan) | 35,82 | 37,46 | 705 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Αψίμαρος-Τιβέριος, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd al-Malik). Διοικητής Βυζαντινών, ο στρατηγός Ηράκλειος. Διοικητές Αράβων, οι Άζαρ και Άζιζ | Ο Θεοφάνης, που παρουσιάζει συνήθως υπερβολικούς αριθμούς, αναφέρει 10.000 Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Φλαβιούπολη (Σίσιον) | Νίκη Βυζαντινών, η οποία είχε επιβεβαιωθεί και σε προηγούμενη αραβική εισβολή στην Κιλικία (703) | Αιχμαλωσίες και απώλειες Αράβων (12.000 κατά την μάλλον υπερβολική εκτίμηση του Θεοφάνη) | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 372 | Αφηγηματικές | Η Κιλικία στην οποία βρισκόταν τα σύνορα μεταξύ Αράβων και Βυζαντινών ήταν η περισσότερο εκτεθειμένη περιοχή στις πολεμικές συγκρούσεις. Ήδη από το 672 οι ακτές της είχαν δοκιμαστεί από τις αραβικές επιθέσεις. Στη συνοριακή αυτή περιοχή, που είχε οργανωθεί στρατιωτικά με ένα πλήθος οχυρών, συναντώνται και αναμετρώνται οι δύο πολιτισμοί | ||||||||||||||||||||
| Μάχη στο Ακροϊνό | Ακροϊνό (σημερ. Afyon Karahisar) | 30,54 | 38,76 | 740 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτοας Λέων Γ΄, χαλίφης Ισάμ. Διοικητές Αράβων, οι Σουλεϊμάν (πεζικό) και Μελίχ και Βατάλ (ιππικό). Διοικητές Βυζαντινών, ο Λέων Γ΄και ο Κωνσταντίνος Ε΄ | Βυζαντινοί- Άραβες | Οι Άραβες αριθμούσαν τους 90.000 στρατιώτες και 20.000 ιππείς. Από αυτούς διεσώθησαν 6.800, σύμφωνα με τον Θεοφάνη | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ταυτόχρονη επιχείρηση προς τα Τύανα και το Ακροϊνό. Τελικά διεξήχθη μάχη (πιθανόν ανοικτή) | Οι αραβικές δυνάμεις φαίνεται ότι είχαν ξεκινήσει από τη Συρία, όπως μαρτυρεί η υποχώρησή τους προς τα Σύνναδα και από εκεί στη Συρία | Ακροϊνό,Τύανα | Νίκη Βυζαντινών | Αιχμαλωσίες ζώων | Απώλειες μεγάλου αριθμού Αράβων, καθώς και των δύο στρατηγών τους | Αιχμαλωσίες αμάχων | Ένα χρόνο μετά τη μάχη, ο χαλίφης Ισάμ πρόσταξε τη σφαγή των χριστιανών αιχμαλώτων σε όλες τις πόλεις της κυριαρχίας του. Στο πλαίσιο αυτό μαρτύρησε ο Ευστάθιος, γιος του πατρικίου Μαριανού, στη Χαρράν της Μεσοποταμίας | Η μάχη αυτή αναφέρεται στο τουρκικό έπος του Sayyid-Battal | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 411 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 102· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 121·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 63-54 | Η μάχη στο Ακροϊνό ήταν μία σημαντική επιχείρηση, που κατέληξε σε ανοικτή μάχη από την πλευρά των Βυζαντινών. Για τους Άραβες, που συνήθως διεξήγαν αιφνιδιαστικές επχειρήσεις με αμφίρροπα αποτελέσματα ήταν μια στρατηγική ήττα. Η αποτύπωση της μάχης στην τουρκική λογοτεχνία μαρτυρεί τον αντίκτυπο του πολέμου, που αφορά όλους τους εμπλεκομένους και εκφράζεται μέσα από την πολεμική τους λογοτεχνία (βλ. το έπος του Διγενή Ακρίτη, για τους Βυζαντινούς) | |||||||||||||
| Συγκρούσεις Βυζαντινών - Αράβων στην Καππαδοκία | Τύανα (σημερ. Kemerhisar) | 34,57 | 37,82 | 708 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd al-Malik). Διοικητές Αράβων, οι Μασαλμάς και Σολυμάς. Διοικητές Βυζαντινών, οι Θεόδωρος Καρτερούκας και Θεοφύλακτος Σαλιβάς | Μεγάλο μέρος των βυζαντινών πολεμιστών δεν ήταν επαγγελματίες, γεγονός που συνέβαλε στη βυζαντινή ήττα | Πολιορκητικές μηχανές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Τύανα | Νίκη Αράβων μετά από μακρά πολιορκία κατά την οποία εξαντλήθηκαν οι αμυνόμενοι και παρέδοσαν την πόλη, που εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της | Λεηλασίες-λάφυρα - αφαίρεση στρατιωτικού εξοπλισμού - καταστροφή της πόλης | Πολλοί από τους υπερασπιστές των Τυάνων εφονεύθησαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά την κατάληψη των Τυάνων μία ομάδα τριάντα Αράβων πολεμιστών κινήθηκε προς την Χρυσούπολη όπου έσφαξε τους κατοίκους της και πυρπόλησε τα πλοία της | Σύλληψη αιχμαλώτων και εκδίωξη κατοίκων | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 44.104-106· Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 376-377 | Αφηγηματικές | J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 54-55 | Οι μάχες γύρω από τα Τύανα είχαν ξεκινήσει από το 706, αλλά εντάθηκαν κυρίως το 708/9. Αποτέλεσμα της στενής πολεμικής πίεσης που άσκησαν στην πόλη οι Άραβες, ήταν η εγκατάλειψή της από τον ντόπιο πληθυσμό. Σύμφωνα με τις αραβικές πηγές, οι Βυζαντινοί επεχείρησαν αντιπερισπασμό με την εισβολή στην Αίγυπτο και την κατάκτηση της Δαμιέττας. Ωστόσο, η νίκη αυτή των Αράβων, άνοιξε τον δρόμο για την κατάκτηση και άλλων οχυρών στην Κιλικία και την Καππαδοκία. Το επεισόδιο της Χρυσούπολης, κατά τον πατριάρχη Νικηφόρο, είναι ενδεικτικό της επιθετικής τους ορμής | ||||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στην Μ. Ασία | Αμάσεια | 35,83 | 40,65 | 712 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βαρδάνης Φιλιππικός, χαλίφης Ουαλίδ (Al-Walid). Στρατηγός Αράβων, ο Μασαλμάς | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Αμάσεια και άλλα οχυρά | Νίκη Αράβων με την κατάκτηση της πόλης | Σύλληψη αιχμαλώτων | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 382 | Αφηγηματικές | J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 55 | Οι επιχειρήσεις του Μασαλμά εντάσσονται στο πλαίσιο της επιθετικής στρατηγικής των Αράβων, που χαρακτηριζόταν από επιδρομικές επιχειρήσεις χωρίς μόνιμες κατακτήσεις. Ωστόσο η προώθησή τους στην Μ. Ασία εξασφάλιζε τις προϋποθέσεις για μεγαλύτερες επιχειρήσεις, όπως ήταν αυτή κατά της Κωνσταντινούπολης, λίγα χρόνια αργότερα | ||||||||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στην Πισιδία | Αντιόχεια | 31,19 | 38,30 | 713 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βαρδάνης Φιλιππικός, χαλίφης Ουαλίδ (Al-Walid). Στρατηγός Αράβων, ο Αβάς | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Αντιόχεια | Νίκη Αράβων με την κατάκτηση της πόλης | Σύλληψη αιχμαλώτων | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 383 | Αφηγηματικές | J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 55-56 | Οι επιχειρήσεις του Μασαλμά εντάσσονται στο πλαίσιο της επιθετικής στρατηγικής των Αράβων, που χαρακτηριζόταν από επιδρομικές επιχειρήσεις χωρίς μόνιμες κατακτήσεις. Ωστόσο η προώθησή τους στην Μ. Ασία εξασφάλιζε τις προϋποθέσεις για μεγαλύτερες επιχειρήσεις, όπως ήταν αυτή κατά της Κωνσταντινούπολης, λίγα χρόνια αργότερα | ||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Αρμενία | Σεβαστόπολη (πιθανόν σημ. Sulusaray ) | 36,09 | 40,00 | 692 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκρατορας Ιουστινιανός Β΄, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd al-Malik). Στρατηγός Αράβων, ο Μωάμεθ μπεν Μαρβάμ (Muhammad ibn Marwan) | Σλάβοι που είχαν μεταφερθεί από τον Ιουστινιανό Β΄ στην επαρχία του Οψικίου. Οι Σλάβοι όμως λιποτάκτησαν προς τους Άραβες. Ο πατριάρχης Νικηφόρος αναφέρει και τους Μαρδαϊτες, χριστιανούς πολεμιστές του Λιβάνου | Βυζαντινοί, Σλάβοι, Μαρδαϊτες- Άραβες | Αναφέρονται, προφανώς καθ' υπεβολή, 30.000 Σλάβοι πολεμιστές με αρχηγό τον άρχοντα Νέβουλο. Ο πατριάρχης Νικηφόρος τους χαρακτηρίζει ως περιούσιο λαό | Πεζοί και ιππείς (βυζαντινά καβαλλαρικά) | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Σεβαστόπολη | Νίκη Αράβων και μετακινήσεις πληθυσμών. Φαίνεται ότι τα πραγματικά αίτια των συγκρούσεων ήταν εποικιστικά. Πάντως, μετά τη νίκη των Αράβων ο διοικητής της Αρμενίας παρέδωσε την περιοχή στους Άραβες, ενώ ακολούθησαν και οι παραδόσεις της Λαζικής (697) και της Τετάρτης Αρμενίας (702) | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών από τους Σλάβους, που λιποτάκτησαν στους Άραβες. Οι πηγές κάνουν λόγο για την εκδικητική συμπεριφορά του Ιουστινιανού κατά των Σλάβων λιποτακτών, περιγράφοντας τον φόνο των οικογενειών τους. Το ζήτημα είναι ανοικτό, αφού νεώτεροι μελετητές αναφέρουν την μετακίνηση του συγκεκριμένου πληθυσμού σε απομονωμένο τόπο | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 38. 93-94·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 366 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Iστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 75-77·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 49-50 | Σύμφωνα με την αφήγηση του πατριάρχη Νικηφορου, ο Ιουστινιανός με την επίθεσή του παραβίασε συνθήκη ειρήνης, την οποία οι Άραβες ανήρτησαν σε ψηλό κοντάρι στο πεδίο της μάχης, στοχεύοντας να επηρεάσουν αρνητικά τους Βυζαντινούς, κάμπτοντας το ηθικό τους. Πράγματι, οι Βυζαντινοί τράπηκαν σε φυγή, καθώς οι Άραβες πρόβαλαν ως υπερασπιστές της ειρήνης και των συνθηκών. Το μοντέλο της πολιτικής προπαγάνδας φαίνεται ότι είναι κοινό για τους δύο λαούς, μέσω των αντιλήψεων σχετικά με τη διαφύλαξη της ειρήνης και τη θεϊκή βούληση (βλ. και πατριάρχης Νικηφόρος, κεφ. 6). Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι Βυζαντινοί δεν προχωρούσαν πρώτοι σε πόλεμο, αλλά η πρωτοβουλία για την έναρξη του πολέμου αποδίδεται στον Ιουστινιανό Β΄ | |||||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στην Πέργαμο | Πέργαμος (σημερ. Bergama) | 27,18 | 39,12 | 716 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Γ΄, χαλίφης Σουλεϊμάν. Στρατηγός Αράβων, ο Μασαλμάς | Πεζοί και ιππείς | Χερρσαία | Πολιορκία | Πέργαμος | Νίκη Αράβων | Οι βυζαντινές πηγές αποδίδουν τη νίκη των Αράβων σε ένα παράδοξο, αλλά βίαιο γεγονός: οι κάτοικοι της Περγάμου σκότωσαν μία έγκυο γυναίκα, της οποίας αφαίρεσαν το βρέφος, το έβρασαν και στο νερό αυτό βύθιζαν τα μανίκια τους όσοι επρόκειτο να πολεμήσουν. Η οργή όμως του Θεού για την πράξη αυτή, τους έκανε αδύναμους να κρατήσουν όπλο, οπότε η πόλη παραδόθηκε αμαχητί | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 53. 120-121· Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 390-391 | Αφηγηματικές | W. Brandes, "Apokalyptisches in Pergamon", BS 47 (1987) 1-11·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 58 | Η μαρτυρία των πηγών για την πτώση της Περγάμου προδίδει το μέγεθος της δεισιδαιμονίας των τοπικών πληθυσμών, μερίδα των οποίων ήταν επιρρεπής επίσης στη μαγεία | ||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Βιθυνία | Νίκαια (σημερ. Iznik) | 29,72 | 40,43 | 727 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λέων Γ΄, χαλίφης Ισάμ. Διοικητές των Αράβων, οι Άμερος (Amr) και Μαβίας (Mu'awiya) | Ο Θεοφάνης αναφέρει 15.000 ανιχνευτές στρατιώτες του Άμερ και 85.000 άνδρες του Μωαβία. Σε συνδυασμό με τις πληροφορίες του πατριάρχη Νικηφόρου, οι δυνάμεις των Αράβων πρέπει να ήταν μεγάλες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Μακρά πολιορκία | Οι Άραβες έφθασαν στην περιοχή από την Καππαδοκία, όπου είχαν καταλάβει νωρίτερα την Καισάρεια (726) | Νίκαια | Η πολιορκία απέβη άκαρπη | Λεηλασίες-λάφυρα | Σύλληψη αιχμαλώτων | Το γεγονός ότι η πολιορκία απέβη άκαρπη οφείλεται, κατά τον Θεοφάνη, στις προσευχές των κατοίκων και συνεπώς στη θεϊκή προστασία | Ο Θεοφάνης αφηγείται ένα περιστατικό, που το συνδέει με την αποτυχία των Αράβων: ένας στρατιώτης έριξε πέτρα στην εικόνα της Παναγίας και την καταπάτησε. Στη συνέχεια όμως είδε σε όνειρο την Παναγία, που προέβλεψε τον θάνατό του. Έτσι ο Θεός απέδειξε ότι προστάτεψε τους κατοίκους της Νίκαιας, λόγω των εικόνων που τιμώνταν εκεί | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 61. 130-131·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 405-406 | Αφηγηματικές | Η πολιορκία της Νίκαιας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο στον πόλεμο μεταξύ Αράβων και Βυζαντινών αναφορικά με τις κοινές τους αντιλήψεις στο πεδίο της λατρείας. Η ανεικονικότητα, που υιοθετήθηκε από τον Λέοντα Γ' γέννησε την εικονομαχία, ένα πνευματικό κίνημα προερχόμενο από την επαφή του χριστιανισμού με το ισλάμ | ||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στην Αρμενία | Δοβίν (σημ. Dvin) | 44,59 | 40,02 | 642 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστανς Β΄, χαλίφης Ομάρ. Διοικητής στρατού Αρμενίας, ο Θεόδωρος Ρστούνι. Στρατηγός των Βυζαντινών, ο Προκόπιος | Βυζαντινοί, Αρμένιοι - Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Οι Άραβες είχαν προηγουμένως κατοχυρώσει την κυριαρχία τους από την Κούφα μέχρι τη Μοσούλη, από όπου πρέπει να εισήλθαν και στην Αρμενία | Δοβίν | Νίκη Αράβων εξαιτίας της αδυναμίας συννενόησης μεταξύ του στρατηγού Προκοπίου και των Αρμενίων διοικητών | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 363 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 39 | Παρά την ήττα των βυζαντινών δυνάμεων, ο Θεόδωρος Ρστούνι αναδείχθηκε πατρίκιος, γεγονός που μαρτυρεί το ενδιαφέρον του βυζαντινού αυτοκράτορα για την περιοχή και κυρίως για την ενίσχυση των δεσμών της κεντρικής εξοουσίας με την αρμένικη στρατιωτική αριστοκρατία. Ωστόσο, λίγο αργότερα οι σχέσεις μεταξύ Βυζαντινών και Αρμενίων διαταράχθηκαν για θρησκευτικούς λόγους με αποτέλεσμα οι Αρμένιοι να στραφούν στους Άραβες και οι Βυζαντινοί να εξαπολύσουν στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον τους. Η αποσταθεροποίηση στην Αρμενία θα γίνει μόνιμη κατάσταση από τα μέσα του 7ου αι. | |||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Γερμανίκεια (σημερ. Kahramanmaras) | 36,93 | 37,58 | 685 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄, χαλίφης Αβιμέλεχ('Abd al-Malik) | Βυζαντινοί, Μαρδαϊτες - Άραβες | Στον Θεοφάνη γίνεται λόγος για 12.000 Μαρδαϊτες, που μετακινήθηκαν μετά τη συνθήκη ειρήνης | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Μάχες, αψιμαχίες και πιθανές πολιορκίες | Οι Βυζαντινοί, που είχαν προσβάλει νωρίτερα την Μομψουεστία (684) εισήλθαν στη Συρία από την Κιλικία | Μοψουεστία, Γερμανίκεια, Μελιτηνή | Νίκη Βυζαντινών στη Συρία με την ανακατάληψη περιοχών και προώθηση στην Αρμενία (κατάκτηση Μελιτηνής) και τις περιοχές του Καυκάσου (Αλβανία, Βουκανία, Μηδία, Ιβηρία) | Συμφωνήθηκε ειρήνη με τον βυζαντινό απεσταλμένο, μαγιστριανό Παύλο | Η συνθήκη ειρήνης ήταν δεκαετής. Προβλεπόταν πληρωμή 1.000 νομισμάτων, ενός αλόγου και ενός δούλου, καθώς και ίση κατανομή των φόρων της Κύπρου, της Αρμενίας και της Ιβηρίας (σημ. Γεωργίας), αλλά και απομάκρυνση των Μαρδαϊτών από το Λίβανο και μεταφορά τους σε Μ. Ασία, Ελλάδα και Αρμενία. Είχε προηγηθεί συνθήκη (683/4) με την υποχρέωση των Αράβων να καταβάλλουν ετησίως 365.000 χρυσά νομίσματα, 365 δούλους και ισάριθμους ευγενείς ίππους | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 363 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 73-74 | Οι συνθήκες ειρήνης που συνόδευσαν τις ανακαταλήψεις βυζαντινών εδαφών μαρτυρούν το μέγεθος της διείσδυσης και πολιτικής επιρροής των Αράβων, καθώς δημιουργούν στην πραγατικότητα καθεστώς συγκυριαρχίας σε αρκετές περιοχές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Κύπρου με τις μετοικεσίες των κατοίκων της, που έγιναν στο πλαίσιο επαναπατρισμού μετά τη συμφωνία μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων. Η συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στο νησί αποδεικνύει και την ύπαρξη πολιτισμικών ανταλλαγών μεταξύ τους | ||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη βόρεια Αφρική | Θέουτα (σημερ. Ceuta) | -5,32 | 35,89 | 709 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λεόντιος, χαλίφης Αβιμέλεχ ('Abd al-Malik) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Οι Άραβες βρίσκονταν ήδη στη βόρεια Αφρική | Θέουτα | Νίκη Αράβων | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 54 | Η αραβική κατάληψη του τελευταίου βυζαντινού οχυρού στην Αφρική άνοιγε πλέον τον δρόμο για την Ιβηρική χερσόνησο, καθώς οι Ηράκλειες στήλες δεν αποτελούσαν πια εμπόδιο | |||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Γαλατία της Μ. Ασίας | 32,85 | 39,92 | 713 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτοας Αρτέμιος-Αναστασιος, χαλίφης Ουαλίδ. Στρατηγός Αράβων, ο Μασαλμάς | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αψιμαχίες και πιθανές πολιορκίες | Νίκη Αράβων. Οι Βυζαντινοί απέστειλα πρεσβείας για ειρήνευση, ενώ προχώρησαν και σε πολεμική προετοιμασία με την κατασκευή πολεμικών πλοίων (δρόμωνες, διήρεις πυρσοφόροι, τριήρεις) | Λεηλασίες-λάφυρα | Σύλληψη αιχμαλώτων | Επικεφαλής της βυζαντινής πρεσβείας ήταν ο έπαρχος της Πόλης, Δανιήλ ο Σινωπίτης, ο οποίος πληροφορήθηκε για επικείμενη προσβολή της Κωνσταντινούπολης από ξηράς και θαλάσσης | 0 | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 383-384 | Αφηγηματικές | Οι επιθέσεις των Αράβων στη Γαλατία της Μ. Ασίας έδωσαν την αφορμή για την προετοιμασία των Βυζαντινών για την επικείμενη πολιορκία της Κωνστταντινούπολης. Ο αυτοκράτορας εξέδωσε το 714 διαταγή ώστε να εξασφαλισθεί τροφή για 3 χρόνια από κάθε κάτοικο που θα έμενε στην πόλη, ενώ τότε άρχισε και η ναυπήγηση "πυρσοφόρων" πλοίων και η ενίσχυση των τειχών με καταπέλτες. Η δύναμη των Αράβων στους αντίστοιχους τομείς ήταν εφάμιλλη εκείνης των Βυζαντινών, ενώ προήλθε σαφώς από την μεταξύ τους πολεμική αναμέτρηση | ||||||||||||||||||||
| Αραβική πολιορκία του Αμορίου | Αμόριο (σημερ. Hisar) | 31,29 | 39,02 | 716 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Γ΄, χαλίφης Σουλεϊμάν. Στρατηγός Βυζαντινών, ο Λέων. Στρατηγοί Αράβων, οι Μασαλμάς και Ομάρ | 300 ιππείς με επικεφαλής τον Λέοντα και 3.000 πολεμιστές του Σουλεϊμάν. Αναφέρονται επίσης 800 στρατιώτες του βυζαντινού τουρμάρχη Νικαία | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία και απαίτηση από τον τοπικό επίσκοπο για παράδοση της πόλης | Η Κιλικία και η Ασία αναφέρονται από τον Θεοφάνη ως περιοχές με στρατιωτικές βάσεις των Αράβων | Οι διαδρομές-σταθμοί του Λέοντα και του Μασαλμά, όπως περιγράφονται στον Θεοφάνη, είναι οι εξής: Αμόριο-Πισιδία-Μασαλαιό-Θεοδοσιανά-Νικομήδεια | Η πολιορκία του Αμορίου απέβη άκαρπη, αφού ήταν το πρόσχημα για την σύλληψη του Λέοντα, ο οποίος διέσωσε και φυγάδευσε από την πόλη πολλά γυναικόπαιδα | Τριήμερες διαπραγματεύσεις μεταξύ του Λέοντα και των Αράβων και στη συνέχεια, διαπραγματεύσεις μεταξύ του Μασαλμά και του Λέοντα | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 386-391 | Αφηγηματικές | Η πολιορκία του Αμορίου φαίνεται ότι ήταν μία κίνηση αντιπερισπασμού πριν τη μεγάλη επίθεση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη ένα χρόνο αργότερα (717). Ωστόσο διεξήχθη στις περιοχές που ήλεγχε ο Λέων με στόχο την εκμηδένισή του. Αντίθετα, ο Λέων φαίνεται ότι ωφελήθηκε από την επιχείρηση αυτή μέσα από τις διαπραγματεύσεις με τους Άραβες και τη διαδικασία που τον οδήγησε στον βυζαντινό θρόνο | |||||||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στην Ισαυρία | 32,75 | 37,25 | 650 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κώνστας Β΄, χαλίφης Οθμάν. Διοικητής Αράβων, ο Βουσούρ | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αψιμαχίες | Απώλειες και 5.000 αιχμάλωτοι | Οι Βυζαντινοί έστειλαν τον Προκόπιο να ζητήσει ειρήνη | 0 | Διετής συνθήκη ειρήνης | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 344 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 50-51 | Οι αραβικές επιθέσεις στην περιοχή στόχευαν στη διαμόρφωση μιας "νεκράς" περιοχής στα σύνορα με τους Βυζαντινούς, η οποία και εξελίχθηκε σε μία ζώνη πολέμου μεταξύ των δύο δυνάμεων κατά τους επόμενους αιώνες | ||||||||||||||||||||
| Αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης | Κωνσταντινούπολη | 28,95 | 41,01 | 717 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας, Λέων Γ΄, χαλίφες Σουλεϊμάν και Ομάρ Β΄. Διοικητής Αράβων, ο στρατηγός Μασαλμάς. Διοικητής του αιγυπτιακού στόλου, ο Σουφιάμ (ή Σοφιάν) και του αφρικανικού, ο Ιζίδ | Οι Βούλγαροι ως σύμμαχοι των Βυζαντινών | Άραβες, Αιγύπτιοι-Βυζαντινοί, Μαρδαϊτες και Βούλγαροι | Πλοία με υγρό πυρ από την πλευρά των Βυζαντινών, πολεμικά και μεταγωγικά πλοία από την πλευρά των Αράβων, καθώς και πολιορκητικές μηχανές | 1.800 πλοία διέθετε ο Σουλεϊμάν, 400 ο Σουφιάμ και 360 ο Ιζίδ | Πεζοί και ιππείς, δυνάμεις στόλου | Χερσαία και ναυτική | Διμέτωπη επίθεση από ξηράς και θαλάσσης, κατά την οποία διεξήχθη πολιορκία, που διήρκεσε περίπου έναν χρόνο, ενώ ακολούθησαν και συγκρούσεις των ναυτικών δυνάμεων | Δύο μοίρες αραβικού στόλου ξεκίνησαν από την Αίγυπτο και την Αφρική, ενώ ο στόλος του Σουλεϊμάν εκκινήθη από την Συρία | Ο στρατός ξηράς των Αράβων διήλθε τη Μ. Ασία (Άβυδος-Θράκη), προκειμένου να φθάσει στην Κωνσταντινούπολη. Ταυτόχρονα η περιοχή από τις Πύλες μέχρι τη Νίκαια και τη Νικομήδεια αποτελούσε ένα ακόμη θέατρο πολέμου μεταξύ των Αράβων και των Βυζαντινών. Ο στόλος του Σουλεϊμάν προσόρμισε στην Μαγναύρα μέχρι το Κυκλόβιο και από κει υποχώρησε είτε στα προάστεια είτε προς την Θράκη (Σωσθένιο/Istinye). Ο αραβικός στόλος του Ιζίδ και του Σουφιάμ προσορμίστηκαν στη Βιθυνία, στον κόλπο της Νικομήδειας (Καλός Αγρός και Σάτυρος) | Κωνσταντινούπολη | Οι Άραβες απέτυχαν τόσο στην ξηρά, όσο και στην θάλασσα. Τα ισχυρά τείχη της Κωνσταντινούπολης, οι καιρικές συνθήκες και οι δυσκολίες ανεφοδιασμού συνέβαλαν στην αποτυχία της χερσαίας επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, η χρήση του υγρού πυρός, η εμπειρία των βυζαντινών πληρωμάτων και η λιποταξία των Αιγυπτιακών πληρωμάτων από τους Άραβες διευκόλυναν τη νίκη των Βυζαντινών | Ο λιμός που χτύπησε τους Άραβες κατά τη διάρκεια της πολιορκίας είχε ως αποτέλεσμα να φαγωθούν όλα τα νεκρά τους ζώα (καμήλες, άλογα, γάϊδαροι), κατά τη μαρτυρία του Θεοφάνη, ο οποίος, με δόση υπερβολής, αναφέρει ότι οι Άραβες έφθασαν στο σημείο να φάνε τα κόπρανά τους, ακόμη και νεκρούς ανθρώπους | Λεηλασίες-λάφυρα- αρπαγή στρατιωτικού εξοπλισμού | Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, οι Βούλγαροι σύμμαχοι των Βυζαντινών έσφαξαν 22.000 Άραβες, ενώ φαίνεται ότι οι απώλειες κατά την επιχείρηση αυτή ήταν μεγάλες | Οι Βυζαντινοί απέδωσαν τη νίκη τους στη Θεοτόκο και την θεϊκή προστασία. Έτσι, η νίκη αυτή έλαβε αργότερα πανηγυρικό-επετειακό χαρακτήρα | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 54. 122-123, 56. 124-126·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 395-398 | Αφηγηματικές | V. Christides, "The second Arab siege of Constantinople (717-718?): Logistics and naval warfare", στο: D. Bumazhnov, T. Grypeou, T.B. Sailors, A. Toepel (ed.), Bibel, Byzance, und Christlicher Orient, Leuven-Paris 2011 511-533·Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 100-101· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 119·J. Wellhausen, "Arab wars with the Byzantines in the Umayyad period", στο: M. Bonner (ed.), Arab-byzantine relations in the early islamic times, Aldershot 2004 58-60 | Η σημασία της νίκης των Βυζαντινών έχει παραβληθεί από τους σύγχρονους μελετητές με εκείνη στο Poitiers (732), καθώς έκρινε το μέλλον της Ευρώπης αναφορικά με τη διάσωση της ελληνορωμαϊκής παράδοσης και του χριστιανισμού. Ωστόσο, οι Άραβες αποκαλύπτουν με την επιχείρηση αυτή την ανάπτυξη του στόλου τους, ο οποίος οργανωνόταν σε περιοχές όπου η επίδραση των ναυτικών παραδόσεων ήταν τόσο ισχυρή, όσο βέβαια και η πολεμική τριβή με τους Βυζαντινούς | |||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Γερμανίκεια (σημερ. Kahramanmaras) | 36,93 | 37,58 | 746 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄, χαλίφης Μαρουάν Β΄(Marwan) | Πεζοί και ιππεις | Χερσαία | Πιθανή πολιορκία | Γερμανίκεια, Δολίχη | Νίκη Βυζαντινών, οι οποίοι ανακατέλαβαν τη Γερμανίκεια από τους Άραβες, ενώ προχώρησαν και κατέκτησαν τη Δολίχη | Μεταφορά συρικού πληθυσμού στη Θράκη, μαζί με συγγενείς του αυτοκράτορα | Σύλληψη και απελευθέρωση αράβων αιχμαλώτων | Η Γερμανίκεια ανακαινίσθηκε από τους Άραβες το 746 | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 422 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 123· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 121 | Η βυζαντινή εκστρατεία ανέδειξε το ζήτημα των εξοικισμών, αναγκαστικών δηλαδή μετακινήσεων των πληθυσμών, που εφήρμοσαν τόσο οι Βυζαντινοί, όσο και οι Άραβες. Η μεταφορά του συγκεκριμένου πληθυσμού συνδέεται με θρησκευτικούς λόγους, αφού οι Σύροι ήταν μονοφυσίτες και επιρρεπείς στη συμμαχία με τους Άραβες | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Μεσοποταμία | Μελιτηνή (σημερ. Malatya) | 38,32 | 38,35 | 752 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄, χαλίφης Μαρουάν Β΄(Marwan) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πιθανή πολιορκία | Μελιτηνή, Θεοδοσιούπολη | Νίκη Βυζαντινών, οι οποίοι κατέλαβαν επίσης τη Θεοδοσιούπολη | Καταστροφή πόλης | Μεταφορά Αρμενίων και Σύρων στη Θράκη, όπου άρχισε να διαδίδεται η αίρεση των Παυλικιανών, κατά τα λεγόμενα του Θεοφάνη, ο οποίος σημειώνει και νέα μεταφορά πληθυσμού από τον ελλαδικό χώρο στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό την ενίσχυση του πληθυσμού της | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 427, 429 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 123· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 122 | Η εκστρατεία αυτή ανέδειξε το ζήτημα των εξοικισμών, αναγκαστικών δηλαδή μετακινήσεων των πληθυσμών, που εφήρμοσαν τόσο οι Βυζαντινοί, όσο και οι Άραβες. Η μεταφορά του συγκεκριμένου πληθυσμού συνδέεται με θρησκευτικούς λόγους αφού αυτοί ως αιρετικοί ήταν επιρρεπείς στη συμμαχία με τους Άραβες. Ωστόσο οι πληθυσμοί αυτοί έγιναν φορείς των πεποιθήσεών τους στον βαλκανικό χώρο (π.χ. παυλικιανισμός) | |||||||||||||||||||
| Ναυμαχία των Κεραμαία | Κύπρος | 33,00 | 35,00 | 747 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄, χαλίφης Μαρουάν Β΄(Marwan). Επικεφαλής των Βυζαντινών, ο στρατηγός των Κιβυρραιωτών | Πλοία με υγρό πυρ από την πλευρά των Βυζαντινών - δρόμωνες από την πλευρά των Αράβων | 1.000 δρόμωνες από την πλευρά των Αράβων, κατά τον Θεοφάνη | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Αιφνιδιαστική επίθεση του βυζαντινού στόλου κατά του αραβικού στο λιμάνι των Κεραμαία | Η βάση του βυζαντινού στόλου ήταν στην Κύπρο και του αραβικού, στην Αλεξάνδρεια | Ο αραβικός στόλος κατέπλευσε στην Κύπρο πιθανόν από την Αίγυπτο | Νίκη Βυζαντινών, η οποία οφειλόταν στη χρήση του υγρού πυρός και την τακτική του αιφνιδιασμού | Καταστροφή αραβικών πλοίων, από τα οποία κατόρθωσαν να ξεφύγουν μόνο τρία, κατά τον Θεοφάνη | Nicephori Patriarchae Constantinopolitani, Breviarum Historicum (ed. C. Mango) (CFHB XIII), Washington, D.C 1990 68. 140·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 424 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 123 | Η νίκη των Βυζαντινών επιβεβαίωσε την ισχύ της αυτοκρατορίας στα νερά της Μεσογείου, η οποία θα κλονιστεί τον επόμενο αιώνα με την αναδιοργάνωση των Αράβων. Ωστόσο η αποτελεσματικότητα των θεματικών στρατών - στην προκειμένη περίπτωση των Κιβυρραιωτών- είναι αναμφίβολη. Η ναυτική εμπειρία των Βυζαντινών συνεχίζει να αποδίδει, παρά την αυξανόμενη δυναμική της ναυτικής τεχνολογίας των Αράβων | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Γερμανίκεια (σημερ. Kahramanmaras) | 36,93 | 37,58 | 778 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Λέων Δ΄, χαλίφης Μαδί (Al Machdi). Διοικητές των Βυζαντινών, οι στρατηγοί των θεμάτων, Μιχαήλ Λαχανοδράκων των Θρακησίων, ο Αρτάβασδος των Ανατολικών, ο Τατάτζης των Βουκελλαρίων, ο Καριστερότζης των Αρμενίων και ο Γρηγόριος του Οψικίου. Διοικητής των Αράβων, ο Ισβααλί | Άραβες με τοπικά σώματα εμίρηδων - Βυζαντινοί (θεματικός στρατός) | Οι Βυζαντινοί διέθεταν 100.000 άνδρες, κατά τα λεγόμενα του Θεοφάνη | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αψιμαχίες εκτός του κάστρου, αποκλεισμός και πιθανή πολιορκία. Οι εμίρηδες που συνέδραμαν τους Άραβες πολέμησαν στην περιοχή για έξι περίπου μέρες | Οι μονάδες των εμίρηδων έφθασαν στη Γερμανίκεια από το Δάβεκο | Γερμανίκεια | Αν και φάνηκε ότι οι βυζαντινοί είχαν το πλεονέκτημα, δεν υπήρξε κατάληψη της πόλης και συνεπώς καθαρή νίκη | Αρπαγή καμήλων | Λεηλασίες στη γύρω περιοχή | Ο Θεοφάνης κάνει λόγο για την απώλεια πέντε εμίρηδων και 2.000 Αράβων - Μεταφορά συρικού πληθυσμού στη Θράκη | Ο Ισβααλί έπεισε με δώρα τον Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα να αποσυρθεί από την πόλη | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 451-452 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Iστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 144· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 123·W. Kaegi, "Confronting Islam: emperors versus caliphs (641-c.850)", στο: J. Shepard (ed.), The Cambridge history of the Byzantine empire, Cambridge 2008 388 | Η εκστρατεία των Βυζαντινών στη Συρία κατέληξε στη μεταφορά αιρετικού πληθυσμού προς τη Θράκη, συνήθη πρακτική των βυζαντινών αυτοκρατόρων του 8ου αι. κυρίως για θρησκευτικούς λόγους. Ωστόσο, η συντεταγμένη συμμετοχή των θεματικών στρατών από τη μια πλευρά και των εμίρηδων από την άλλη, μαρτυρά μια περίοδο κοινής εσωτερικής ησυχίας, που μοιράζονταν οι δύο δυνάμεις | ||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στην Μ. Ασία | Δορύλαιο (σημερ. Eskişehir) | 30,52 | 39,78 | 779 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λέων Δ΄, χαλίφης Μαδί (Al Machdi). Διοικητής των Αράβων, ο Άσα (Hasan) | Άραβες με σώματα Μαυροφόρων, Συρίων και Μεσοποταμίων | Ο Θεοφάνης αναφέρει τον αριθμό των 3.000 επίλεκτων στρατιωτών από την πλευρά των Βυζαντινών | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αποφυγή ανοικτής μάχης από τους Βυζαντινούς, ενίσχυση των φρουρών των κάστρων της περιοχής και αποστολή επίλεκτων δυνάμεων για δολιοφθορές | Οι Άραβες έφθασαν στο Δορύλαιο από νότια, προφανώς από την οδό Ικόνιο-Αμόριο-Δορύλαιο, όπως προκύπτει από την αποχώρησή τους προς το Αμόριο, το οποίο πολιόρκησαν ανεπιτυχώς | Δορύλαιο, Αμόριο | Νίκη των Βυζαντινών με την εφαρμογή παρενοχλητικής τακτικής, που εξασθένισε τους Άραβες καθώς έπληξε τον ανεφοδιασμό τους κατά την δεκαπενθήμερη παραμονή τους έξω από το Δορύλαιο | Απώλειες αλόγων των Αράβων από την πείνα, αφού οι Βυζαντινοί έκαψαν τις βοσκές και τις προμήθειές τους, ώστε να τους αποδυναμώσουν | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 452 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 144· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 123 | Η νίκη των Βυζαντινών προέκυψε από την εφαρμογή παρενοχλητικής τακτικής και την αποφυγή ανοικτής μάχης. Η προσαρμογή στα πολεμικά δεδομένα του εχθρού (λεηλασίες, χρήση ελαφρού ιππικού, κ.ά) φαίνεται ότι συνέβαλε στην ανανέωση της τακτικής των Βυζαντινών, στο πλαίσιο της πολεμικής τριβής με τους Άραβες | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στην Μ. Ασία (μάχη στο Δαρηνός) | Νικομήδεια (σημερ. Izmit) | 29,92 | 40,77 | 782 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Στ΄(και Ειρήνη Αθηναία), χαλίφης Μαδί (Al Machdi). Διοικητές Αράβων, οι Ααρών (Harun al-Rashid), Βούνουσος και Βουρνιχέ. Διοικητές Βυζαντινών οι στρατηγοί των θεμάτων, Μιχαήλ Λαχανοδράκων (Θρακησίων), Τατζάτζης (Βουκελλαρίων) και ο δομέστικος Αντώνιος ως επικεφαλής των ταγμάτων | Άραβες με σώματα Μαυροφόρων, Συρίων, Μεσοποταμίων και πολεμιστών από την έρημο- Βυζαντινοί (θεματικός και ταγματικός στρατός) | Ο Θεοφάνης κάνει λόγο για 30.000 Άραβες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πιθανή ανοικτή μάχη στο Δαρηνός, ενώ παράλληλα διεξήχθησαν στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Νακωλεία, η οποία και πολιορκήθηκε και στη Βανή, όπου έφθασε ο ταγματικός στρατός από την Κωνσταντινούπολη | Το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων δείχνει ότι η πορεία των Αράβων έγινε από το νότο, προφανώς μέσω Κιλικίας | Νακωλεία, Χρυσόπολη | Νίκη Αράβων μετά την έντονη και συντονισμένη στρατιωτική πίεση στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και την αυτομόληση του στρατηγού των Βουκελλαρίων, Τατζάτη στους Άραβες και τη μεσολάβησή του για τη σύναψη συνθήκης ειρήνης, κατά τα λεγόμενα του Θεοφάνη | Απώλειες 15.000 Αράβων στη μάχη, κατά τον Θεοφάνη | Στην βυζαντινή πρεσβεία που εστάλη μετά από αίτημα των Αράβων, συμμετείχαν ο Σταυράκιος, ο μάγιστρος Πέτρος και ο δομέστικος Αντώνιος | 0 | Με την υπογραφή της συνθήκης το Βυζάντιο υποχρεώθηκε σε καταβολή υψηλής ετήσιας χορηγίας | Κατά τη διετία 780-782 εν μέσω συνεχών αραβικών επιχειρήσεων κατά των Βυζαντινών, ο Μαδί είχε εξαπολύσει από τα Ιεροσόλυμα έως την Έμεσσα αγώνα κατά των χριστιανών με καταστροφές των εκκλησιών τους και βασανισμούς, από τους οποίους αναδείχθηκαν πολλοί μάρτυρες | Ανακαίνιση πόλεων και οχυρών από τους Άραβες μετά την υπογραφή της συνθήκης | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 455-456, 453, 455, 452 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 145·L.A.Tritle, "Tatzate's flight and the byzantine-arab peace treaty of 782,", Byzantion 47 (1977) 279-300· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 124·W. Kaegi, "Confronting Islam: emperors versus caliphs (641-c.850)", στο: J. Shepard (ed.), The Cambridge history of the Byzantine empire, Cambridge 2008 388 | Η έκβαση της επιχείρησης αυτής συνδέεται με τη δράση της αυτοκράτειρας Ειρήνης και της διαπίστωσης της αδυναμίας του βυζαντινού κράτους να ανταπεξέλθει στην πολεμική πίεση των Αράβων, που είχαν αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις από το 780 με στόχο τα παραμεθόρια φρούρια (π.χ. κάστρο Σημαλούς). Το αποτέλεσμα ήταν η ενίσχυση της φρούρησης των κλεισουρών και η συνακόλουθη ανάπτυξη αντίστοιχων εξειδικευμένων δυνάμεων και από τις δύο πλευρές (ακρίτες- γαζήδες). Ωστόσο η σύγκρουση αυτή έφερε τους Άραβες πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη, καθώς τα θρησκευτικά κίνητρα συνόδευαν σταθερά τους πολέμους τους | ||||||||||||
| Μάχη στο Κοπιδνάδος | Κοπιδνάδος (πιθανόν Ποδανδός σημερ. Pozanti) | 34,87 | 37,43 | 788 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Στ΄, χαλίφης Ααρών (Harun al-Rashid) | Βυζαντινοί (θεματικός στρατός, θέματα Ανατολικών και Οψικίου) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πιθανή ανοικτή μάχη | Νίκη Αράβων, που επικράτησαν έναντι των βυζαντινών τακτικών δυνάμεων | Απώλειες Βυζαντινών στρατηγών, καθώς και του Διογένη, τουρμάχη των Ανατολικών | Ο Διογένης, γενναίος τουρμάχης του θέματος των Ανατολικών έχει ταυτισθεί με τον Διγενή του Ακριτικού έπους | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 463 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 146· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 125 | Η μάχη αυτή συνδέεται με τα μαθήματα τακτικής και στρατηγικής που έλαβαν οι Βυζαντινοί στο πλαίσιο των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων. Η αποτυχία του τακτικού πολέμου είναι προφανής, ενώ η ανάδειξη του ηρωισμού αποτελεί κοινή αντίληψη των εμπολέμων. Η παρουσία του Διογένη παραπέμπει επίσης στον ρόλο των ακριτών, πρωταγωνιστών κατά τους συγκεκριμένους πολέμους | |||||||||||||||||||
| Ναυτική σύγκρουση στη Λυκία | Χελιδόνιο/ Φοίνικας (σημερ, Finike) | 30,24 | 36,26 | 790 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία, χαλίφης Ααρών (Harun al-Rashid). Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Θεόφιλος | Βυζαντινοί (στόλος των Κιβυρραιωτών) | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Μικρής έκτασης σύγκρουση, αφού ο στρατηγός των Κιβυρραιωτών επιχείρησε να ξεκινήσει τη μάχη, αλλά αμέσως συνελήφθη από τους Άραβες | Οι Άραβες κατέπλευσαν στην Κύπρο πιθανώς από τη Συρία (Τρίπολη), ενώ οι Βυζαντινοί κατευθύνθηκαν μέσω Αιγαίου στα Μύρα και από εκεί, στο ακρωτήριο Χελιδόνιο στον κόλπο της Αττάλειας | Ασαφές το αποτέλεσμα της επιχείρησης | Σύλληψη του στρατηγού Θεοφίλου και θανάτωσή του μετά την άρνησή του να γίνει εξομώτης | Η αναφορά του Θεοφάνη στην ανάδειξη του Θεοφίλου ως μάρτυρα πιθανόν να συνδέεται με την απαίτηση του Ααρών να αλλαξοπιστήσει | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 465 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 1225 | Η επιχείρηση αυτή αποτελεί ένα ακόμη επεισόδιο στις αραβοβυζαντινές συγκρούσεις με στόχο την κυριαρχία στα νερά της Αν. Μεσογείου. Παράλληλα, ο πόλεμος στην ξηρά διεξαγόταν αδιάλειπτα (π.χ. η ατυχής εκστρατεία του Κωνσταντίνου Στ΄ στην Ταρσό της Κιλικίας το 791). Η Μεσόγειος θα γίνει πεδίο αναμέτρησης κατά τους επόμενους αιώνες με τη δραστηριοποίηση των Αράβων και στο ναυτικό πεδίο. Παράλληλα οι αναφορές των πηγών της εποχής σε εξισλαμισμούς και μαρτυροποιήσεις αναδεικνύουν τις θρησκευτικές πτυχές των πολέμων | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Βιθυνία | Μαλάγινα | 29,93 | 40,77 | 798 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία, χαλίφης Ααρών (Harun al-Rashid). Διοικητής Αράβων, ο Αβιμέλεχ (Abd-al-Malik). Διοικητής Βυζαντινών, ο πατρίκιος Παύλος | Βυζαντινοί (θεματικοί στρατοί Οψικίου και Οπτιμάτων) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Επιδρομική επιχείρηση των Αράβων με σκοπό την αφαίρεση πολεμικού υλικού. Ένα δεύτερο σώμα επιτέθηκε στο θέμα Οψικίου στη βδ Μ. Ασία | Μαλάγινα (τόπος στάθμευσης του κυρίου σώματος του βυζαντινού ιππικού) | Αν και το πολεμικό θέατρο εντοπίζεται στη βδ Μ. Ασία, ο αραβικός στρατός είτε προήλθε από την Λυκία, προς την οποία και υποχώρησε , είτε από την Γαλατία- Καππαδοκία, όπου επέδραμε συνεχώς | Νίκη Αράβων, καθώς επιχειρούσαν διαφορετικά σώματα σε διαφορετικές περιοχές με σκοπό την λεία | Αφαίρεση πολεμικών ίππων των Βυζαντινών μετά την αραβική επίθεση στους βασιλικούς σταύλους | Αφαίρεση οπλισμού από τα στρατόπεδα των Βυζαντινών | Αιχμαλωσίες και σφαγή του θεματικού στρατού του Οψικίου και των Οπτιμάτων με τον επικεφαλής του, κόμητα του Οψικίου. Διαφορετική είναι η αφήγηση του Γενέσιου, που αναφέρει τον Ανδρέα ως υποστράτηγο του θέματος Οψικίου και νικητή των Αράβων | Η βυζαντινή πρεσβεία που εστάλη στους Άραβες από την αυτοκράτειρα Ειρήνη απαρτιζόταν από ιερωμένους (Δωρόθεος, ηγούμενος Χρυσουπόλεως και Κωνσταντίνος, χαρτοφύλακας της Μεγάλης Εκκλησίας), εκφράζοντας τη συμβολή της Εκκλησίας στον πολιτικό βίο των Βυζαντινών | Την ίδια χρονιά ανανεώθηκε η συνθήκη του 782 μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων | Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 30. 81·Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 473-474 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 126 | Οι επιχειρήσεις των Αράβων είχαν ληστρικό χαρακτήρα, όπως αποδεικνύουν οι αρπαγές ζώων και πολεμικού υλικού. Εξάλλου η χρήση ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών εξυπηρετούσε άριστα την πρακτική της ληστείας, που κατά κόρον εφάρμοζαν οι Άραβες στα βυζαντινά εδάφη προκαλώντας τους Βυζαντινούς σ' αυτό το νέο είδος πολέμου, το οποίο μοιάζει με ανταρτοπόλεμο (βλ. και σύλληψη στρατηγού των Αρμενίων με τα χρήματα των στρατιωτών του, στον Θεοφάνη). Ο Θεοφάνης έχει περιγράψει την τακτική των Αράβων στα βυζαντινά εδάφη, που συνίστατο σε φόνους, βιασμούς, και αρπαγές σε χωριά και πόλεις | ||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων στη Φρυγία | Κρασσός | 30,39 | 38,42 | 804 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄, χαλίφης Ααρών (Harun al-Rashid ) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αιφνιδιαστική επιχείρηση | Νίκη Αράβων | Απώλειες ζώων του βυζαντινού στρατού | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών και παρ' ολίγο σύλληψη του Νικηφόρου, που κατάφερε να διαφύγει με τη βοήθεια ορισμένων αξιωματικών του | Υπογραφή συνθήκης και συμφωνία γιια ανταλλαγή αιχμαλώτων | Ανακαίνιση από τον Νικηφόρο των οχυρών της Άγκυρας, της Θήβασας και της Ανδρασού στη Γαλατία και Καππαδοκία, παρά τη σχετική απαγόρευση στη συνθήκη ειρήνης | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 481 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 173· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 126 | Η αραβική εκστρατεία οφειλόταν στην άρνηση του Νικηφόρου να τηρήσει την προηγούμενη συνθήκη ειρήνης (798). Είναι χαρακτηριστική η ανοικοδόμηση οχυρών σε συνοριακές περιοχές, όπως ήταν αυτές της Γαλατίας και Καππαδοκίας (805), ως ένδειξη μετακίνησης του πολεμικού πεδίου, αλλά και ως αμυντική πρακτική, που εφαρμόστηκε και από τις δύο πλευρές | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Αράβων σε Καππαδοκία και Γαλατία | Ηράκλεια (Cybistra) | 34,05 | 37,51 | 806 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄, χαλίφης Ααρών (Harun al-Rashid) | Άραβες με σώματα Μαυροφόρων, Συρίων, Παλαιστινίων και Λιβύων | Ο Θεοφάνης παραδίδει τον (υπερβολικό) αριθμό των 300.000 ανδρών | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Επιθέσεις και πολιορκίες οχυρών και ασφαλώς της Ηράκλειας | Η κίνηση του αραβικού στρατού από τον νότο (πιθανώς Συρία) προς την Καππαδοκία (Τύανα) και γύρω από τα οχυρά Ηρακλέως κάστρο (Ηράκλεια), Θήβασα, Μαλακοπέα, Σιδηρόπαλο και Ανδρασό, καθώς και η προώθησή του μέχρι την Άγκυρα της Γαλατίας προδίδει την χρήση της οδού Τυάνων- Άγκυρας | Ηράκλεια, Θήβασα, Μαλακοπέα, Σιδηρόπαλο, Ανδρασός | Νίκη Αράβων, οι οποίοι έφθασαν μέχρι την Άγκυρα, ενώ ο Νικηφόρος έσπευσε να ζητήσει ειρήνη | Καταστροφή εκκλησιών στην Κύπρο μετά την παραβίαση της συνθήκης ειρήνης | Μεταφορά Κυπρίων σε άλλες περιοχές μετά την παραβίαση της συνθήκης ειρήνης και την αραβική επίθεση στο νησί | Η βυζαντινή πρεσβεία απαρτιζόταν από ιερωμένους (Ααρών, μητροπολίτης Συνάδων, Πέτρος, ηγούμενος της μονής Γουλαίου και Γρηγόριος, οικονόμος της μητροπόλεως Αμάστριδος), εκφράζοντας τη συμβολή της Εκκλησίας στον πολιτικό βίο των Βυζαντινών (βλ. και πρεσβεία του 782) | Η συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ Αράβων και Βυζαντινών προέβλεπε καταβολή από τους Βυζαντινούς ετήσιου ποσού 30.000 χρυσών νομισμάτων, καθώς και κεφαλικό φόρο για τον βασιλιά και τον γιό του. Επίσης προέβλεπε την μη αποκατάσταση των κυριευθέντων κάστρων, όρος που δεν τηρήθηκε, αφού ο Νικηφόρος έσπευσε να χτίσει πάλι τα κάστρα και ο χαλίφης προχώρησε σε δηώσεις στην Κύπρο. Παρόλα αυτά η ειρήνη δεν καταγγέλθηκε | Ο χαλίφης Ααρών φθάνοντας στα Τύανα προχώρησε στην ίδρυση μουσουλμανικού τεμένους | Ο Θεοφάνης διατυπώνει την άποψη ότι ο Νικηφόρος βλέποντας τη δύναμη των εχθρών, κυριεύθηκε από φόβο και αμηχανία, αλλά πολέμησε "επιδεικύνοντας το θάρρος που προέρχεται από την απόγνωση". Πρόκειται για μια αντίληψη, που σε επίπεδο πολεμικής θεωρίας, δεν εκφράζει τον ικανό στρατηγό, ο οποίος αντλεί θάρρος από άλλους παράγοντες (π.χ. χαρακτήρας-ιδιοσυγκρασία, διάνοια, κ.α). Η άποψη του Θεοφάνη, είναι απλοϊκή και πηγάζει φυσικά από έναν συγγραφέα μη ειδικό σε θέματα πολέμου. Παρόμοιες εξάλλου περιγραφές διασώζουν και άραβες συγγραφείς. Ο πόλεμος αποτελεί κοινό σε εμπειρίες και συναιθήματα φαινόμενο των λαών | Ανακαινίσεις οχυρών και από τις δύο δυνάμεις, Αράβων και ΒυζαντΙνών | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 482 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 174·E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 126 | Η σύγκρουση αυτή είχε δυσάρεστη για τους Βυζαντινούς έκβαση με την επιβολή κεφαλικού φόρου στον αυτοκράτορα και ό,τι αυτό σημαίνει σε επίπεδο συμβλισμού. Ωστόσο, συνιστά μια σαφή απόδειξη των πολιτισμικών ανταλλαγών μεταξύ των δύο λαών. Η ανοικοδόμηση κάστρων, η ίδρυση, αλλά και η καταστροφή λατρευτικών χώρων ανήκουν στις κοινές πρακτικές τους | |||||||||||
| Αραβική επιδρομή στη Ρόδο | Ρόδος | 28,23 | 36,44 | 807 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄, χαλίφης Ααρών (Harun). Διοικητής των Αράβων, ο Χουσεϊδ | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Ληστρική επιδρομή του αραβικού στόλου κατά τοου νησιού | Η Ρόδος ήταν ναυτική βάση των Βυζαντινών | Ο στόλος των Αράβων έφαθασε στη Ρόδο προφανώς από τη Συρία, όπως δείχνει και η υποχώρησή του προς τα Μύρα (στην περιοχή της Αττάλειας) | Η επιδρομή των Αράβων προκάλεσε υλικές καταστροφές και δεν κατέληξε σε άλωση κάποιου φρουρίου | Λεηλασίες και καταστροφή μέρους του αραβικού στόλου κατά την υποχώρησή του | Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, ο αραβικός στόλος κατά την υποχώρησή του "πολεμήθηκε από τον Αγ. Νικόλαο", που προκάλεσε θαλασσοταραχή, με αποτέλεσμα να καταστραφούν αρκετά πλοία και ο Χουσεϊδ να αναγνωρίσει τη δύναμη του Αγίου | Theophanis Chronographia (ed. C. de Boor), Lipsiae 1833 483-484 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 127 | Η επιδρομή του αραβικού στόλου εντάσσεται στην πρακτική της πειρατείας στην οποία "διακρίθηκαν" οι Άραβες στη Μεσόγειο. Το επεισόδιο της παρέμβασης του Αγ. Νικολάου απηχεί τις λαϊκές αντιλήψεις και συνδέεται με τα θρησκευτικά συναισθήματα των Βυζαντινών, ενώ αντίστοιχες παραδόσεις υπάρχουν σε όλους τους λαούς | ||||||||||||||||||
| Αραβική κατάκτηση της Κρήτης | Κρήτη | 25,14 | 35,34 | 828 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Β΄, Άραβες της Ισπανίας υπό τον Αμπού Χαφ (Abu Hafs). Διοικητές Βυζαντινών, οι πρωτοσπαθάριος Φωτεινός, στρατηγός των Ανατολικών και ο Κρατερός, στρατηγός των Κιβυρραιωτών | Οι Άραβες διέθεταν 40 πλοία και οι Βυζαντινοί, 70 | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Αρχικά αναγνωριστική επιδρομή στο νησί και κατόπιν, απόβαση στο ακρωτήρι Χάρακας στον κόλπο των Ματάλων, αιφνιδιασμός και κατάκτηση περιοχών | Ο στόλος των Αράβων εκκινήθη από την Ισπανία, ενώ οι Βυζαντινοί από τα νότια παράλια της Μ Ασίας (Θέμα Κιβυρραιωτών) | Νίκη Αράβων με την κατάληψη του νησιού, παρά την προσπάθεια των Βυζαντινών να το ανακαταλάβουν | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλεις βυζαντινών στρατιωτών - σύλληψη του στρατηγού Κρατερού μετά από καταδίωξη και θανάτωσή του με κρεμάλα | Αιχμαλωσίες | Με την άλωση της Κρήτης αρκετοί έγιναν μάρτυρες της πίστης, αφού θανατώθηκαν από τους Άραβες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κυρίλλου, επισκόπου Γορτύνης | Σύμφωνα με τον Γενέσιο, ο Απόχαψ (Αμπού Χαφ) κατέστρεψε τον στόλο των Αράβων, ώστε να αναγκασθούν να εγκατασταθούν στο νησί προτείνονάς τους τη σύζευση με τους αιχμαλώτους τους | Σύμφωνα με τον Γενέσιο, οι Άραβες έχτισαν στο νησί πόλη (-λανθασμένα αναφέρεται ο Χάνδακας), η οποία αποτέλεσε και βάση των επιχειρήσεών τους | Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 10-11. 32-34· Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 45 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 198-199· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 128·Ο ίδιος, "The Arab occupation of Crete", EHR 28/111 (1913) 431-443·V. Christides, The conquest of Crete by the Arabs (ca824). A turning point in the struggle between Byzantium and Islam, Αθήναι 1984 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 38 v). Βλ. συνημμένο | Η διήγηση του Γενέσιου αποδίδει την κατάκτηση της Κρήτης σε εποικιστικούς λόγους. Ωστόσο, η κατάκτηση αυτή, που έγινε σταδιακά (823-829), απέδωσε στους Άραβες μία ισχυρή ναυτική βάση, η οποία έγινε και το ορμητήριο της πειρατικής δράσης των Αράβων στον νησιωτικό ελλαδικό χώρο. Η βυζαντινή κυβέρνηση αντέδρασε με την ίδρυση των θεμάτων της Κεφαλληνίας, της Νικοπόλεως και του Δυρραχίου στοχεύοντας στην προστασία των δυτικών περιοχών της αυτοκρατορίας. Από τη διήγηση του Γενέσιου προκύπτει το ζήτημα των εγκαταστάσεων μουσουλμάνων και των εξισλαμισμών, που δεν φαίνεται όμως να επηρέασαν την εθνολογική σύσταση της περιοχής. Ωστόσο, η "συνύπαρξη" χριστιανών και μουσουλμάνων στο νησί μαρτυρείται από την περίοδο αυτή | |||||||||||||
| Αραβική εισβολή στη Σικελία | Πάνορμος (σημερ. Palermo) | 13,34 | 38,13 | 831 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Θεόφιλος - Άραβες Αγλαβίδες, κυβερνήτες της Ifriqiya (σημερινής Αλγερίας-Τυνησίας). Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Θεόδοτος. Επικεφαλής Αράβων, ο Μωάμεθ | Τους Άραβες της Αλγερίας υποστήριζαν οι ομοεθνείς τους, Άραβες της Ισπανίας | Στον αραβιικό στρατό συμμετείχαν σώματα Βερβέρων | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Είχε προηγηθεί νωρίτερα (827/8) απόβαση των Αράβων στην περιοχή Μάζαρα, στο νότιο άκρο της Σικελίας. Από εκεί οι Άραβες προχώρησαν σε πολιορκίες οχυρών και των Συρακουσών | Ο στόλος των Αράβων εκκινήθη από την Τυνησία | Συρακούσες, Παλέρμο, Μίνεο | Νίκη Αράβων, μετά από σκληρή και μακρά πολιορκία του Palermo. Οι νίκες των Αράβων συνεχίστηκαν με τις κατακτήσεις οχυρών στη δυτική Σικελία | Συμφωνία για παράδοση της πόλης με όρους (διαφυγή διοικητή, κ.ά) | Το Palermo έγινε πρωτεύουσα των Αράβων στης Σικελίας και μετονομάστηκε σε al-Madinah | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 46-47 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 200· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 135-136 | Η εισβολή των Αράβων στη Σικελία είχε διευκολυνθεί από την επανάσταση του βυζαντινού διοικητή της, Ευφημίου επί Μιχαήλ Β΄. Ωστόσο, η κατάκτησή της θα διαρκέσει περισσότερο από 70 χρόνια, καθώς μπήκε στο στόχαστρο των Αράβων Αγλαβιδών, ηγεμόνων Τυνησίας-Αλγερίας, που απολάμβαναν αυτονομία από τον χαλίφη Harun al Rashid. Η σταδιακή προώθηση των Αράβων στη Σικελία θα αναδείξει τη σημασία της οργάνωσης των θεμάτων ως βασικών αμυντικών μέσων του Βυζαντίου | ||||||||||||||||
| Μάχη στον Μαυροπόταμο | Μαυροπόταμος (πιθανόν στη Γαλατία) | 32,85 | 39,92 | 844 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, χαλίφης Αλ-Μουτασίμ (al-Mu’tasim). Επικεφαλής Βυζαντινών, ο λογοθέτης Θεόκτιστος. Επικεφαλής Αράβων, ο Άμερ | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Νίκη Αράβων | Αιχμαλωσία βυζαντινών στρατιωτών - λιποταξίες | Ένα χρόνο περίπου μετά τη μάχη υπεγράφη, με πρωτοβουλία των Αράβων, συνθήκη ειρήνης και πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή αιχμαλώτων κοντά στον ποταμό Λάμο στα βυζαντινο-αραβικά σύνορα | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 815 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 131 | Η ήττα των Βυζαντινών στον Μαυροπόταμο αναδεικνύει το ζήτημα της καλής στρατηγίας, αλλά και της τακτικής του αιφνιδιασμού και των ελιγμών, που εφάρμοζαν οι Άραβες κατά κόρον. Όμως αν και νικητές, δεν εκμεταλλεύτηκαν τη νίκη εξαιτίας εσωτερικών προβλημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενημέρωση για την προώθηση των Αράβων στη Βιθυνία παρείχε ο λεγόμενος οπτικός τηλέγραφος, ένα σύστημα φρυκτωριών, που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και κατέληγε στο φρούριο Λούλον στις πύλες της Κιλικίας. Το σύστημα αυτό φαίνεται ότι δεν εχρησιμοποιείτο από την εποχή του γιου της Θεοδώρας, Μιχαήλ Γ΄, ίσως και λίγο νωρίτερα, όπως μαρτυρεί η προώθηση των Αράβων στην καρδιά της αυτοκρατορίας | ||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη βόρεια Συρία | Σωζόπετρα (σημερ. Dogansehir) | 37,88 | 38,09 | 837 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Θεόφιλος, χαλίφης Αλ-Μουτασίμ (al-Mu’tasim) | Με το μέρος των Βυζαντινών είχε ταχθεί ο Τούρκος (Πέρσης) Nas'r (Θεόφοβος) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες και αλώσεις των οχυρών: Σωζόπετρα, Αρ(σ)αμόσατα και Μελιτηνή | Σωζόπετρα, Αρ(σ)αμόσατα, Μελιτηνή | Νίκη Βυζανττνών, οι οποίοι υποχρέωσαν την Μελιτηνή να καταβάλει λύτρα | Καταστροφή πόλεων-εκθεμελίωση Σωζόπετρας, που ήταν η πατρίδα του χαλίφη | Σφαγή άρρενος πληθυσμού-θηριωδίες από τους Βυζαντινούς και τους τούρκους (πέρσες) συμμάχους τους | Αιχμαλωσία αμάχων | Γραπτή παράκληση του χαλίφη προς τον αυτοκράτορα να μην καταστρέψει την πατρίδα του | Οι πηγές αναφέρουν ότι τα λάβαρα των αράβων πολεμιστών έφεραν τη φράση "στο Αμόριο", πληροφορία που δείχνει την αντίδραση του χαλίφη μετά την καταστροφή της γενέτειράς του (αντίποινα) | Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 11. 44-46·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 73-74 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 204·A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, v.1, Bruxelles 1935 137-143, 274-275, 293-295·J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 125· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 129 | Η βυζαντινή εκστρατεία δεν είχε τόσο μεγάλη στρατηγική επιτυχία, όσο προπαγανδιστική. Η καταστροφή της πατρίδας του χαλίφη και οι βιαιοπραγίες των Βυζαντινών ήγειραν την αντίδρασή του, που εκδηλώθηκε με μεγάλη και καταστροφική, για τους Βυζαντινούς, εκστρατεία, η οποία στόχευε στην κατάληψη της Άγκυρας και του Αμορίου, πατρίδας του αυτοκράτορα (838) | |||||||||||||||
| Μάχη στον Δαζημόνα | Δαζημών(σημερ. Dazmana/ Akcataria)) | 36,17 | 40,43 | 24/7/838 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Θεόφιλος, χαλίφης Αλ-Μουτασίμ (al-Mu’tasim). Στρατηγοί Βυζαντινών, ο αρμένιος Μανουήλ, ο τούρκος Θεόφοβος και ο ίδιος ο αυτοκράτορας | Με το μέρος των Βυζαντινών είχε ταχθεί ο Τούρκος (Πέρσης) Nas'r (Θεόφοβος). Οι Άραβες είχαν και την υποστήριξη του εμίρη της Μελιτηνής, Άμερ | Άραβες με μισθοφόρους Τούρκους ιπποτοξότες - Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) και Τούρκοι (Πέρσες) | Πολιορκητικές μηχανές από την πλευρά των Αράβων | 50.000 Άραβες στρατιώτες υπό τον Σαδουή - 20.000 ήταν οι άνδρες της πρώτης φάλαγγας που εστάλη στην Μελιτηνή εκ των οποίων οι 10.000 ήταν τούρκοι ιπποτοξότες | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Ο Δαζημών αποτελούσε σημείο συγκέντρωσης των βυζαντινών εκστρατευτικών δυνάμεων (άπληκτον) | Οι Άραβες ξεκίνησαν την εκστρατεία από την Ταρσό, ενώ οι Βυζαντινοί προχώρησαν στο Δορύλαιο, όπου διαίρεσαν τις δυνάμεις τους στέλνοντας ένα σώμα στο Αμόριο και ένα στην Καππαδοκία για να αποκλείσει τον δρόμο προς την Άγκυρα μέσω των Πυλών της Κιλικίας. Οι Άραβες χώρισαν και αυτοί τον στρατό τοους σε τρεις φάλαγγες, από τις οποίες η πρώτη εστάλη στη Μελιτηνή και οι άλλες δύο απλώθηκαν στην οδό προς την Άγκυρα | Νίκη Αράβων μετά από αποκλεισμό των Βυζαντινών απέναντι από τον Δαζημόνα, στον λόφο του Ανζήν. Αν και οι Βυζαντινοί είχαν επιτυχίες δεν κατάφεραν να ανταπεξέλθουν στην τακτική των Αράβων, που προπορεύονταν σε επίπεδο πληροφορίας και όπλων (ιπποτοξότες) | Απώλειες 3.000 Αράβων - τραυματισμοί Βυζαντινών | Αιχμαλωσία Βυζαντινών στρατιωτών και αξιωματούχων | 0 | Ο Σκυλίτζης αναφέρει τη σύγκληση πολεμικού συμβουλίου από την πλευρά των Αράβων και την λήψη χρησμού. Οι προφητείες και η χρησμοί αποτελούσαν συνήθη φαινόμενα στο πλαίσιο των αραβοβυζαντινών πολέμων | Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 14. 48-49·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 74-77 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 205·A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, v.1, Bruxelles 1935 148-155, 295-298 ·J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 125-132· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 129-130·W. Kaegi, "Confronting Islam: emperors versus caliphs (641-c.850)", στο: J. Shepard (ed.), The Cambridge history of the Byzantine empire, Cambridge 2008 391-392 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 54r). Βλ. συνημμένο | Η σύγκρουση στο Ανζήν-Δαζημών είχε στρατηγική σημασία, αφού οι Βυζαντινοί δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν τη διείσδυση των Αράβων σε Άγκυρα και Αμόριο. Επιπλέον, η δράση των Τούρκων ιπποτοξών, στους οποίους οφείλεται η αραβική νίκη αποτελεί την πρώτη επαφή των Βυζαντινών με τους πολεμιστές της στέππας, τους οποίους είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν οι Αβασσίδες χαλίφες ως μισθοφόρους. Η επαφή αυτή θα γίνει η αρχή της ανανέωσης της στρατιωτικής οργάνωσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, που από τα τέλη του 9ου αι. κ.ε. θα στρατολογεί νομαδικά στρατεύματα από τις στέππες (π.χ. Χαζάρους) προκειμένου να καλύψει το κενό των τοξοβόλων, στο οποίο οφείλονταν οι βυζαντινές ήττες σε μεγάλο βαθμό | |||||||||||
| Άλωση του Αμορίου από τους Άραβες | Αμόριο (σημερ. Hisar) | 31,29 | 39,02 | 12/8/838 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Θεόφιλος, χαλίφης Αλ-Μουτασίμ (al-Mu’tasim). Στρατηγός Βυζαντινών, ο πατρίκιος Αέτιος με διοικητές τους Θεόδωρο Κρατερό, Βαβούτζικο και Θεόφιλο | Με το μέρος των Βυζαντινών είχε ταχθεί ο τούρκος (Πέρσης) Nas'r (Θεόφοβος) | Άραβες με μισθοφόρους Τούρκους ιπποτοξότες - Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) και Τούρκοι (Πέρσες) | Πολιορκητικές μηχανές από την πλευρά των Αράβων | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία δεκαπέντε ημερών | Αμόριο | Νίκη Αράβων στο πλαίσιο της εκστρατείας του 838. Είναι πιθανή η πτώση της πόλης μετά από προδοσία, ενώ οι δυνάμεις που την κατέλαβαν ανήκαν σε ένα από τα σώματα που είχαν διαιρεθεί από τον χαλίφη και είχε λεηλατήσει την Άγκυρα | Λεηλασίες-λάφυρα-καταστροφή πόλης | Σφαγή της φρουράς και απώλειες αμάχων | Αιχμαλωσία επιφανών βυζαντινών αξιωματικών και πληθυσμού | 0 | Οι προτάσεις του Θεόφιλου για παύση των εχθροπραξιών και για απολύτρωση των αιχμαλώτων, απερρίφθησαν | Το 841 υπεγράφη συνθήκη, που περιελάμβανε την ανταλλαγή αιχμαλώτων, από την οποία εξαιρέθηκαν όμως οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί | Οι αιχμάλωτοι του Αμορίου που εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή, υποχρεώθηκαν σε εξισλαμισμό. Η άρνησή τους οδήγησε στην εκτέλεσή τους στη Σαμάρα (6/3/845), την αγιοποίησή τους και τη σύνθεση του συναξαρίου για τους 42 μάρτυρες του Αμορίου | Η άλωση του Αμορίου έχει αποτυπωθεί στα άσματα του Αρμούρη και του κάστρου της Ωριάς, ενώ ακολούθησαν θρύλοι και παραδόσεις προσδίδοντας ιδεολογική σημασία στη μάχη. Ο Συμεών Μάγιστρος αναφέρει ότι ότι ο προδότης του Αμορίου ήταν ο μαθητής του Λέοντα του Φιλοσόφου, για την επιστήμη του οποίου ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα ο χαλίφης | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 638-640·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 77-79·Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 11. 44-46 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 206@A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, v.1, Bruxelles 1935 274-275, 295-310·J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 131· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 130·W. Kaegi, "Confronting Islam: emperors versus caliphs (641-c.850)", στο: J. Shepard (ed.), The Cambridge history of the Byzantine empire, Cambridge 2008 390-391 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 59 v). Βλ. συνημμένο | Η βυζαντινή ήττα στο Αμόριο υπήρξε μία από τις σημαντικότερες του 9ου αι., καθώς έλαβε επικές και ιδεολογικές διαστάσεις (ήταν η πατρίδα του Θεόφιλου και η πρωτεύουσα του θέματος Ανατολικών). Οι 42 μάρτυρες, τα αισθήματα εκδίκησης, που υποκίνησαν την εκστρατεία των Αράβων ως αντίποινα για την καταστροφή στη Σωζόπετρα, η αποτύπωση της μάχης στη λαϊκή τέχνη και λογοτεχνία και των δύο λαών, αποδεικνύουν τη σημασία της σε ιδεολογικό επίπεδο. Ωστόσο οι επιπτώσεις της σε στρατηγικό επίπεδο δεν ήταν μεγάλες, αφού ο χαλίφης απέσυρε σύντομα τις δυνάμεις του από την Μ. Ασία, λόγω εσωτερικών προβλημάτων. Όμως έδειξε ότι οι Άραβες μπορούσαν πλέον να ανταπεξέλθουν και στον πόλεμο θέσεων, που περιελάμβανε πολιορκίες μακράς διαρκείας | |||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κρήτη | Κρήτη | 25,14 | 35,34 | 843 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Επικεφαλής Βυζαντινών, ο λογοθέτης Θεόκτιστος | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Πρόσκαιρη επιτυχία ανακατάληψης του νησιού και αποτυχία της επιχείρησης στη συνέχεια | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 814-815 | Αφηγηματικές | Ι. Παπαδόπουλος, Η Κρήτη υπό τους Σαρακηνούς, Αθήναι 1948 371 κ.ε· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 132·Ο ίδιος, "The Arab occupation of Crete", EHR 28/111 (1913) 431-443 | Η απώλεια της Κρήτης για το Βυζάντιο είχε ασφαλώς τεράστια γεωστρατηγική σημασία. Για τον λόγο αυτό, οι επιχιερήσεις ανακατάληψης του νησιού επρόκειτο να είναι πυκνές μέχρι την οριστική ανάκτησή της από τους Βυζαντινούς τον 10ο αι. Ωστόσο, η αντίδραση των Βυζαντινών με την ενίσχυση του θεματικού συστήματος δεν έμεινε χωρίς μιμητές στην Ανατολή. Κατά η διάρκεια του 9ου αι. στην ευρύτερη περιοχή της Συρίας είχαν οργανωθεί μικρές περιφέρειες στα σύνορα με το Βυζάντιο, με σκοπό οι ηγέτες τους να πολεμούν τους Βυζαντινούς (πρβλ. βυζαντινές κλεισούρες ή θέματα) | |||||||||||||||||||||||
| Άλωση της Δαμιέττας από τους Βυζαντινούς | Δαμιέττα | 31,81 | 31,42 | 22/5/853 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, χαλίφης Mutawakkil | Βυζανιτνός στόλος 85 πλοίων και 5.000 ανδρών, σύμφωνα με τις αραβικές πηγές | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία και ναυτική | Πολιορκία | Δαμιέττα | Νίκη Βυζαντινών, οι οποίοι επωφελήθηκαν της απουσίας της φρουράς της πόλης. Με την κατάληψή της, κατόρθωσαν να καθηλώσουν το αραβικό ναυτικό της Αιγύπτου, να αποκόψουν την Κρήτη από τη βάση ανεφοδιασμού τους και να προστατέψουν το Αιγαίο από την αραβική πειρατεία | Λεηλασίες-λάφυρα-κατστροφή πολεμικού υλικού | Αιχμαλωσία πληθυσμού (γυναικών) | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 216@A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, v.1, Bruxelles 1935 212-218, 276, 315-317· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 132 | Ήταν η πρώτη φορά που οι Βυζαντινοί εισχώρησαν τόσο βαθειά σε ναυτική βάση των Αράβων. Το γεγονός αυτό ενεργοποίησε τη ναυτική οργάνωση των Αράβων, με την κατασκευή στόλου, που θα συνδράμει στην ισχύ του χαλιφάτου των Φατιμιδών (Αίγυπτος) τον 10ο αι. | |||||||||||||||||||
| Μάχη στον Λαλακάοντα ποταμό | Λαλακάων-Πόσων (πιθανόν κοντά στη Νύσσα, σημερ. Nevşehir) | 34,71 | 38,63 | 3/9/863 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄, εμίρης Μελιτηνής Ομάρ (Omar al-Aqta). Διοικητής Βυζαντινών, ο στρατηγός των Θρακησίων, Πετρωνάς | Τον εμίρη πιθανόν να συνέδραμε ο εμίρης της Ταρσού και ο ηγέτης των Παυλικιανών, Καρβέας, συνήθεις σύμμαχοί του | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | 40.000 άνδρες από την πλευρά του Ομάρ | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Το πεδίο της μάχης, που βρίσκεται στα όρια των θεμάτων Αρμενιάκων και Παφλαγονίας, έγινε προσιτό από τα θεματικά στρατεύματα από κάθε κατεύθυνση (δυτικά, ανατολικά, βόρεια και νότια) | Νίκη Βυζαντινών, οι οποίοι περικύκλωσαν τις δυνάμεις του Ομάρ που ήταν αριθμητικά υποδεέστερες | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλεια του εμίρη και του στρατού του- αιχμαλωσίες | Αιχμαλωσία του γιου του εμίρη με 100 στρατιώτες του | 0 | Ο Πετρωνάς, σύμφωνα με τον Σκυλίτζη, συνάντησε τον μοναχό Ιωάννη στο όρος Λάτρος, ο οποίος προφήτευσε τη νίκη του. Πίστη ή προκατάληψη, όλα μαζί αποτελούν βασικά ψυχολογικά συστατικά του πολέμου | Ο Ιωσήφ Γενέσιος διηγείται τα πολεμικά συμβούλια και των δύο πλευρών, στα οποία προβλήθηκαν αφενός ο ρόλος του θάρρους και αφετέρου, της λογικής και της αποδοχής του αμφίρροπου στον πόλεμο, στοιχεία καθοριστικά για την επιλογή του. Εντυπωσιακή είναι επιπλέον η αναφορά των πηγών α) στην πολεμική ορμή του εμίρη, όταν έφθασε μέχρι την Αμισό (Σαμψούντα), όπου έδωσε εντολή στους στρατιώτες του, όπως ο Ξέρξης, να ραβδίσουν τη θάλασσα, γιατί εμπόδιζε την πορεία του, και β) στις πεποιθήσεις σχετικά με την ονομασία του πεδίου της μάχης, που προϊώνισε την ήττα των Αράβων | Η μάχη έχει αποτυπωθεί στην επική ποίηση, τα αγιολογικά κείμενα και τα μελίσματα των δήμων | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 181-184 ·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 99-101·Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 15. 67-69 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄1, 610-867, Θεσσαλονίκη 1998 217@A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, v.1, Bruxelles 1935 249-256·J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 134-135· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 133-134 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 73 v). Βλ. συνημμένο | Η νίκη των Βυζαντινών ήταν μία απόδειξη ότι η στρατηγική τους μπορεί να έχει επιτυχία όταν υπάρχει ικανή ηγεσία και οργανωμένο σύστημα πληροφοριών. Θέτοντας τέλος στην απειλή από το εμιράτο της Μελιτηνής, το Βυζάντιο μπορεί να περάσει πλέον επίθεση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μάχη αυτή ενέπνευε το ηρωικό έπος της εποχής, κοινό απόκτημα των δύο αντιπάλων | ||||||||||
| Μάχη στο Λιβάδι του Επισκόπου | Marg al-Uskuf | 34,42 | 38,12 | 863 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄, εμίρης Μελιτηνής Ομάρ (Omar al-Aqta) | Τον εμίρη πιθανόν να συνέδραμε ο εμίρης της Ταρσού και ο ηγέτης των Παυλικιανών, Καρβέας, συνήθεις σύμμαχοί του | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός-θέματα Καππαδοκίας και Χαρσιανού) | 8.000 άνδρες από την πλευρά του Ομάρ | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Αρχικά οι εμίρηδες Ταρσού και Μελιτηνής πέρασαν από τις Πύλες της Κιλικίας με δύναμη 15.000 έως 20.000 ανδρών. Η μεγαλύτερη δύναμη από αυτές κατευθύνθηκε στην Καππαδοκία, αλλά επέστρεψε, ενώ ο Ομάρ συνέχισε προς το δρόμο που συνέδεε τα Τύανα με την Κολώνεια, όπου και το οροπέδιο που έγινε η μάχη στην περιοχή Ναζιανζού και Νύσσης | Νίκη Αράβων, οι οποίοι κατόρθωσαν, μετά από σκληρό αγώνα, να απωθήσουν τις βυζαντινές δυνάμεις και να προχωρήσουν ως την Αμισό (σημερ. Σαμψούντα) | Απώλειες και από τις δυο πλευρές | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 182 | Αφηγηματικές | J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 133-134 | Η μάχη αυτή διεξήχθη στο πλαίσιο της αμυντικής στρατηγικής των Βυζαντινών, που αντιμετώπιζε την επιδρομική τακτική των Αράβων και αποτελεί ένα πολεμικό επεισόδιο της σύγκρουσης που ακολούθησε στον ποταμό Λαλακάοντα | |||||||||||||||||
| Μάχη στον Βαθυρρύακα | Βαθυρρύαξ (σημερ. Yıldızeli Irmağı) | 36,73 | 39,70 | 872 | Βυζαντινοί-Παυλικιανοί | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, ηγέτης Παυλικιανών, ο Χρυσόχειρ. Επικεφαλής Βυζαντινών ο δομέστικος Χριστόφορος και οι στρατηγοί των θεμάτων Χαρσιανού και Αρμενιάκων | Οι Παυλικιανοί είχαν ως σύμμαχο τον εμίρη της Μελιτηνής | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αιφνιδιαστική επίθεση | Οι Παυλικιανοί στρατοπέδευσαν στις Αγράνες (σημερ. Μουσαλέμ Καλεσί) και οι Βυζαντινοί στο Σϊβορον (σημερ. Καραμάν Ντερέ). Η θέση της μάχης αποτελούσε για τους Βυζαντινούς σημείο συγκέντρωσης των δυνάμεών τους για τις επιχειρήσεις τους στην Ανατολική Μ. Ασία (άπληκτον) | Ο Χρυσόχειρ βάδισε από τις Αγράνες βορειοανατολικά στον Βαθύ Ρύακα, πέρασμα στο σημείο όπου ο δρόμος από τη Σεβάστεια διακλαδίζεται βόρεια και δυτικά. Ο Πετρωνάς διέταξε ένα στρατιωτικό σώμα να ακολουθήσει τον εχθρό μέχρι εκεί | Νίκη Βυζαντινών μετά από πολεμικό σχέδιο που προέβλεπε πρωινή έφοδο με 600 πολεμιστές και υποστήριξη από τις λοιπές δυνάμεις, που θα τρομοκρατούσαν τον εχθρό κάνοντας θόρυβο με τύμπανα και σάλπιγγες | Αρπαγή εφοδίων και λαφύρων | Σφαγή του στρατού των Παυλικιανών, καταδίωξη του Χρυσόχειρα από τον Πουλάδη και εκτέλεσή του με αποκεφαλισμό. Το κεφάλι του εστάλη ως δώρο στον αυτοκράτορα | Οι Βυζαντινοί είχαν ζητήσει ειρήνη από τους Παυλικιανούς, οι οποίοι διενεργούσαν επιδρομές στη Βιθυνία και τη δυτική Μ. Ασία. Κύριο αίτημα ήταν η ανταλλαγή αιχμαλώτων, αλλά οι διαπραγματεύσεις δεν απέδωσαν | Οι πηγές καταγράφουν διαφωνία που ξέσπασε στο στρατόπεδο των Βυζαντινών για το ποιος από τους αξιωματικούς των "θεμάτων" ήταν ο πιο γενναίος | Οι πόλεμοι των Βυζαντινών κατά των Παυλικιανών και κυρίως οι ηγετικές φυσιογνωμίες τους αποτυπώθηκαν στο μεσαιωνικό έπος (άσμα του Αρμούρη) | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 188-190·Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 36-37. 86-89·Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinensis), Berlin 2011 41-42. 148-158. | Αφηγηματικές | J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 135-139·Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 29· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 139 | Οι Παυλικιανοί, οπαδοί μιας διυστικής αίρεσης στην κεντροανατολική Μ. Ασία και σύμμαχοι των Αράβων, απασχόλησαν τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, οι οποίοι με εποικιστικές μεθόδους ή στρατιωτικές επεμβάσεις επιχείρησαν να τους περιορίσουν. Η μάχη του Βαθυρρύακα (872 ή 878) εντάσσεται στο πλαίσιο των εκστρατειών που ο Βασίλειος Α΄ εξαπέλυσε εναντίον τους (871, 873, 877), πετυχαίνοντας τελικά την υποταγή (καταστροφή Τεφρικής το 878) και την μεταφορά τους στα Βαλκάνια, όπου συνέβαλαν στην ανάπτυξη του βογομιλισμού. Η συγκεκριμένη μάχη αναδεικνύει τη σημασία της καλής στρατηγίας, καθώς και τις έννοιες της γενναιότητας και του θάρρους, αλλά και την πολεμική βία ως βασικά ψυχολογικά συστατικά του πολέμου | |||||||||||||
| Μάχη στο Castrogiovanni | Castrogiovanni (σημερ. Enna) | 14,27 | 37,57 | 26/1/859 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄, εμίρης Σικελίας Αβάς (Abbas ibn Al-Fadl) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Castrogiovanni | Νίκη Αράβων μετά από 30 χρόνια προσπαθειών, με συνεχείς επιδρομές. Η πόλη έπεσε με προδοσία | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών | Αιχμαλωσίες αμάχων στο πλαίσιο της επιδρομικής δράσης του εμίρη | 0 | Ίδρυση τεμένους | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 137 | Η πτώση του Castrogiovanni εντάσσεται στον επιδρομικό πόλεμο που εξαπέλυσαν οι εμίρηδες της Σικελίας με σκοπό την εκδίωξη των Βυζαντινών. Στο πλαίσιο αυτού του πολέμου είχαν καταληφθεί σημαντικά οχυρά (Butera, Gagliano, Cefalu), είχαν σκοτωθεί πολλοί βυζαντινοί στρατιώτες και είχε αιχμαλωτισθεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν με την αποστολή ισχυρού στρατού υπό τον Κωνσταντίνο Κοντομύτη, που όμως ηττήθηκε από τον εμίρη Αβά (859/860), ο οποίος ήταν και ο πραγματικός κατακτητής της Σικελίας | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη βόρεια Συρία | Σαμόσατα (σημερ. Samsat) | 38,47 | 37,58 | 856 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄, εμίρης Μελιτηνής Ομάρ (Omar al-Aqta). Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Βάρδας και ο αυτοκράτορας | Οι Άραβες είχαν την υποστήριξη του Καρβέα, ηγέτη των Μανιχαίων-Παυλικιανών | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός-θέμα Θρακησίων) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Επιδρομές, αιφνιδιασμοί και πιθανές πολιορκίες | Το εκστρατευτικό σώμα των Βυζαντινών κινήθηκε από την Κωνσταντινούπολη προς τα Σαμόσατα | Σαμόσατα, Άμιδα, Τεφρική | Νίκη Αράβων στα Σαμόσατα μετά από αιφνιδιασμό. Ωστόσο η βυζαντινή εκστρατεία στην περιοχή εξελίχθηκε σε επιδρομική επιχείρηση με λάφυρα και αιχμαλώτους | Λεηλασίες-λάφυρα-αρπαγή πολεμικού υλικού | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών | Αιχμαλωσία επιφανών στρατιωτικών και απολύτρωση αυτών | Ο Μιχαήλ Γ΄ανοικοδόμησε την Άγκυρα, που είχε καταστρέψει ο Αλ Μουτασίμ και οχύρωσε εκ νέου τη Νίκαια | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 98-99 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 132-133 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 72r). Βλ. συνημμένο | Η εκστρατεία αυτή εντασσόταν στο πλαίσιο των πολέμων του Μιχαήλ, που ακολουθούσαν ακόμη την αμυντική στρατηγική των Βυζαντινών. Νέα εκστρατεία πραγματοποιήθηκε στην περιοχή 3 χρόνια αργότερα. Χωρίς μόνιμες κατακτήσεις, αφού ο πόλεμος μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν αμφίρροπος, οι επιχειρήσεις απέδιδαν λάφυρα και διευκόλυναν το αμυντικό πρόγραμμα των Βυζαντινών | |||||||||||||
| Αραβική κατάληψη των Συρακουσών | Συρακούσες | 15,28 | 37,08 | 21/5/878 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, Άραβες της Καρχηδόνος (Αφρικής). Ναύαρχος των Βυζαντινών, ο πατρίκιος Αδριανός | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία | Πολιορκία δέκα μηνών | Οι ναυτικές δυνάμεις των Βυζαντινών κατευθύνθηκαν από την Κωνσταντινούπολη προς την Πελοπόννησο και αναγκάστηκαν, λόγω καιρού, να ελλιμενιστούν στο Γεράκι, όπου πληροφορήθηκαν την άλωση των Συρακουσών | Συρακούσες | Νίκη Αράβων μετά από αποκλεισμό της πόλης | Λεηλασίες-λάφυρα-κατστροφή εκκλησιών | Αιχμαλωσίες (π.χ. σύλληψη μοναχού Θεοδοσίου) | 0 | Οι πηγές περιγράφουν πως ο βυζαντινός ναύαρχος πληροφορήθηκε την πτώση των Συρακουσών: η είδηση μεταφέρθηκε από βοσκό που συνάντησε δαίμονες-αερικά, τα οποία αντιπροσώπευαν τους χριστιανούς νεκρούς των Συρακουσών. Η διήγηση αυτή αποτυπώνει τη λαϊκή αντίληψη που "μυθοποιεί" τα πολεμικά γεγονότα | Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinensis), Berlin 2011 69-70. 236-243·Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 33. 82-83· Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 158-160 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 140 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 100v). Βλ. συνημμένο | Οι δοξασίες που αναφέρονται στις πηγές συνδέονται με την βαρύτητα τους γεγονότος της άλωσης των Συρακουσών, στην οποία συνήργησε η ολιγωρία του βυζαντινού ναυάρχου. Η απώλεια της αρχαίας ελληνικής αποικίας υπήρξε πλήγμα για τους Βυζαντινούς, οι οποίοι διατήρησαν ένα μικρό τμήμα του νησιού γύρω από την Ταορμίνα, που αλώθηκε τελικά από τους Άραβες το 902. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο αυτή διεξάγονταν ναυτικές συμπλοκές στην Αν. Μεσόγειο, ενώ οι δύο αντίπαλοι είχαν ενισχύσει τους στόλους τους με πλοία | |||||||||||||||
| Συγκρούσεις Αράβων-Βυζαντινών στο Ιόνιο | Μεθώνη | 21,72 | 36,82 | 879 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, εμίρης της Καρχηδόνος (Αφρικής). Ναύαρχος Βυζαντινών, ο Νάσαρ | Βυζαντινοί (θεματικός στρατός - θέμα Πελοποννήσου και Μαρδαϊτες) | Χρήση υγρού πυρός από τα βυζαντινά πλοία | Οι Άραβες διέθεταν 60 πλοία με 200 μαχητές το καθένα | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Αιφνιδιαστική επιχείρηση | Οι ναυτικές δυνάμεις των Βυζαντινών κατευθύνθηκαν από την Κωνσταντινούπολη προς την Πελοπόννησο, όπου στάθμευσαν στη Μεθώνη. Εκεί στάθμευαν και οι δυνάμεις του θέματος Πελοποννήσου | Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά, Μεθώνη | Νίκη Βυζαντινών, μετά από σχέδιο του αυτοκράτορα να αναθαρρύσει ο βυζαντινός στόλος, που επιχείρησε να εγκαταλείψει την επιχείρηση. Στη Μεθώνη πραγματοποιήθηκε με επιτυχία συνδυασμένη νυχτερινή επιχείρηση του Νάσαρ με το "θέμα" Πελοποννήσου | Κατάληψη εμπορικών πλοίων- αρπαγή λαφύρων και πυρπόληση των αραβικών πλοίων | Βασανισμοί, διαπόμπευση και ανασκολοπισμός αράβων αιχμαλώτων με σκοπό να εκφοβισθούν οι βυζαντινοί λιποτάκτες | Ο Νάσαρ δώρισε όσα αραβικά πλοία δεν πυρπολήθηκαν στην εκκλησία της Μεθώνης | Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinensis), Berlin 2011 63-64. 224-227· Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 34. 83-85·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 154-156 | Αφηγηματικές | Η αφήγηση των πηγών για το πολεμικό σχέδιο του αυτοκράτορα, προκειμένου να επανέλθουν τα βυζαντινά πληρώματα στον πόλεμο κατά των Αράβων συνδέεται με την ψυχολογία του πολέμου στην οποία οι αιχμάλωτοι και η αντιμετώπισή τους είχε καίριο ρόλο. Επιπλέον, ο διαμοιρασμός λαφύρων και αιχμαλώτων εντασσόταν στις πολεμικές πρακτικές των δύο λαών. Πάντως η επιτυχία αυτή έδωσε τη δυνατότητα στους Βυζαντινούς να προχωρήσουν στην απελευθέρωση περιοχών στη νότια Ιταλία | |||||||||||||||
| Αραβική εισβολή στη Δαλματία | Ραούσιον (σημερ. Dubrovnik) | 18,09 | 42,65 | 868 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, εμίρης της Καρχηδόνος (Αφρικής). Ναύαρχος Βυζαντινών, ο πατρίκιος Νικήτας Ωορύφας. Επικεφαλής Αράβων, οι Σολδάνος, Σάβας και Καλφούς | Οι Άραβες διέθεταν 36 πολεμικά πλοία (κομπάρια) και οι Βυζαντινοί, 100 (χελάνδια) | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Επιδρομή - κατάληψη οχυρών-πολιορκία | Βούτομα(Butva), Ρώσσα, Δεκάτερο (Kotor), Ραούσιον (Dubrovnik) | Προσωρινές καταλήψεις των δαλματικών οχυρών και εγκατάλειψη της πολιορκίας της Ραγούζας από την πλευρά των Αράβων μετά την επέμβαση του βυζαντινού ναυάρχου | Οι Άραβες υποχωρώντας από τη Ραγούζα κατέλαβαν τη Βάρη στην Ιταλία, για την ανακατάληψη της οποίας χρειάστηκε να ζητήσουν οι Βυζαντινοί τη συνδρομή των δυτικών ηγεμόνων. Επρόκειτο να είναι αυτή η πρώτη εκστρατεία του Βασιλείου Α΄στη Δύση | Μετά την επιτυχή επιχείρηση των Βυζαντινών, εστάλησαν στη Δαλματία ιερείς για να βαπτίσουν τα μέχρι τότε αβάπτιστα σλαβικά φύλα, που διαβιούσαν εκεί | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 145-147·Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinenses), Berlin 2011 53. 190-194·Constantinus Porphyrogenitus, De thematibus et De administrando imperio, (ed. I. Bekker) (CHSB), Bonnae 1831 130-136 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 22-23 | Η αραβική επίθεση στα κάστρα της Δαλματίας έδωσε την ευκαρία στους Βυζαντινούς να επιβεβαιώσουν την εκεί παρουσία τους, αναδεικνύοντας παράλληλα και τη σημασία των Σλάβων που βρίσκονταν στην ενδοχώρα, διευκολύνοντας μορφές αυτοδιοίκησης και ανασυνδέοντας τους μεταξύ τους δεσμούς. Η περιοχή της Δαλματίας από "αρχοντία" αναβαθμίστηκε σε "θέμα", γεγονός που υποδηλώνει την πρόθεση των Βυζαντινών να εντάξουν τους σλαβικούς λαούς στη σφαίρα επιρροής τους. Ο εκχριστιανισμός υπηρετούσε αυτόν τον σκοπό | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη νότια Ιταλία | Τάραντας | 17,25 | 40,42 | 880 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, εμίρης της Καρχηδόνος (Αφρικής). Ναύαρχος Βυζαντινών, ο Νάσαρ | Βυζαντινοί (θεματικός στρατός- Θράκες και Μακεδόνες με επικεφαλής τον Λέοντα Αποστύππη. Ο στρατός αυτός ενισχύθηκε με επίλεκτα σώματα Χαρσιανιτών και Καππαδόκων με επικεφαλής τον Νικηφόρο Φωκά, τον Παλαιό, και με τμήμα Παυλικιανών με τον αρχηγό τους Διακονίτζη). Στον βυζαντινό στρατό συμμετείχαν και Σλάβοι | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία και ναυτική | Συγκρούσεις στόλων-απόβαση στρατιωτικών δυνάμεων και εμπλοκή αυτών σε πολιορκίες και αψιμαχίες | Τάραντας, Τρόπες, Αγ. Σεβερίνα | Νίκη Βυζαντινών, οι οποίοι καταναυμάχησαν τον αραβικό στόλο έξω από την Καλαβρία και απελευθέρωσαν τα κάστρα της περιοχής, ενώ στη συνέχεια ανακατέλαβαν τον Τάραντα και κυρίευσαν πόλεις και κάστρα στη νότια Ιταλία | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλειες στρατιωτών και του στρατηγού Προκοπίου, επικεφαλής τμήματος του βυζαντινού ιππικού | Αιχμαλωσίες | 0 | Η αφήγηση του Σκυλίτζη επισημαίνει τη φιλονικία μεταξύ των στρατηγών Λέοντα και Προκοπίου, που οδήγησε στην εξορία του Λέοντα, παρά τη νίκη του στον Τάραντα. Πρόκειται για μία χαρακτηριστική αντίληψη σχετικά με τον ρόλο του στρατηγού στον πόλεμο | Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinensis), Berlin 2011 71. 244-246·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 156-157 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 27-28 | Μετά τις συμπλοκές μεταξύ Αράβων και Βυζαντινών στο Ιόνιο, ακολούθησαν οι βυζαντινές ανακαταλήψεις στη νότια Ιταλία σε ένα πόλεμο κατά τον οποίο η κυριαρχία στη Μεσόγειο ήταν ζωτικής σημασίας για τους Βυζαντινούς, καθώς οι εμίρηδες της περιοχής επιδίωκαν άμεσα προσωπικά ωφέλη | |||||||||||||||
| Αραβική επιχείρηση στην Εύβοια | Εύριπος (σημερ. Χαλκίδα) | 23,60 | 38,46 | 879 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄, εμίρης Ταρσού, Εσμάν (Yazaman) | Βυζαντινοί (θεματικός στρατός - θέμα Ελλάδος με επικεφαλής τον Οινιάτη) | Χρήση υγρού πυρός και πετροβόλων και τοξοβόλων μηχανών από τους Βυζαντινούς | Ο εμίρης διέθετε 30 πλοία (κομπάρια) | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Ναυτική προσβολή της Χαλκίδας - απόκρουση από τις χερσαίες δυνάμεις | Εύριπος | Νίκη Βυζαντινών μετά από συμπλοκή εκτός του κάστρου και την επιτυχή απόκρουση των αραβικών επιθέσεων | Απώλειες -τραυματισμός και διαφυγή του εμίρη | Ο Σκυλίτζης περιγράφει ότι οι Άραβες προκειμένου να τονώσουν το ηθικό των στρατιωτών, τους υποσχέθηκαν ως βραβείο μια ασπίδα γεμάτη χρυσό και 100 αιχμάλωτες παρθένες. Πρόκειται γιατα χαρακτηριστικά κίνητρα του αραβικού ιερού πολέμου: το χρήμα και η ερωτική ικανοποίηση | Theophanis Continuati, Chronographia, Liber V, Vita Basilii imperatoris (ed. A. Kambylis) (CFHB XLII, Series Berolinensis), Berlin 2011 59.210-214·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 151-152 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 31-32 | Η επιχείρηση του εμίρη της Ταρσού στην Χαλκίδα πιθανώς να αποτελεί αντιπερισπασμό στις βυζαντινές εκστρατείες σε Καπαδοκία και Κιλικία (878-879). Αποδεικνύει δε την ετοιμότητα του βυζαντινού θεματικού στρατού, που μπορούσε να δρα αυτόνομα χωρίς υποστήριξη από το κέντρο, καθώς η παράκτια άμυνά του στηριζόταν σε ναυτικές δυνάμεις εξοπλισμένες με υγρό πυρ και πετροβόλα μέσα. Ο ελλαδικός χώρος θα αποτελέσει θέατρο πολέμου στα τέλη του 9ου αι. και στις αρχές του επόμενου, όταν οι Άραβες θα λεηλατήσουν τη Σάμο, τη Δημητριάδα και τη Λήμνο (902-903) έχοντας ως βάση ανεφοδιασμού τη Νάξο | ||||||||||||||||
| Αραβική κατάληψη της Σικελίας | Ταυρομένιο (σημερ. Taormina) | 15,29 | 37,85 | 1/8/902 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λέων Στ΄, Άραβες της Αφρικής | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία | Απόβαση στρατιωτικών δυνάμεων και πολιορκία | Ταυρομένιο | Νίκη Αράβων με την κατάληψη της πόλης για την οποία θεωρήθηκε υπεύθυνος ο δρουγγάριος του στόλου Ευστάθιος, που γλύτωσε τη θανατική ποινή χάρη στην παρέμβαση του πατριάρχη | Σφαγή πληθυσμού | Τheophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 860-861 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 64· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 141 | Η απώλεια της Ταορμίνας, αρχαίας ελληνικής αποικίας, είχε και συμβολική σημασία, αν και η κατάληψη της Σικελίας στερούσε από τους Βυζαντινούς μία περιοχή υψηλής γεωστρατηγικής σημασίας στη Μεσόγειο. Έτσι, η απόδοση ευθυνών για την ήττα φαίνεται δικαιολογημένη, ενώ αποτελεί συνήθη πρακτική του πολέμου. Η μουσουλμανική κατοχή του νησιού θα διαρκέσει έως το 1061 | ||||||||||||||||||||
| Αραβική κατάληψη της Θεσσαλονίκης | Θεσσαλονίκη | 22,93 | 40,64 | 31/7/904 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Λέων Στ΄, Άραβες της Κρήτης. Ναύαρχος Αράβων, ο Λέων ο Τριπολίτης. Υπερασπιστές της πόλης, οι Πετρωνάς, Λέων Χατζηλάκιος και Νικήτας | Στον στρατό αμύνης συμμετείχαν και Σλάβοι της περιοχής | 54 αραβικά πλοία | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία και ναυτική | Επιδρομή, απόβαση στρατιωτικών δυνάμεων, διήμερη πολιορκία από ξηράς και θαλάσσης | Ο Λέων Τριπολίτης κατευθύνθηκε στον Θερμαϊκό κόλπο από το Πάριο της Προποντίδας, όπου λυμαινόταν τις εκεί περιοχές, ενώ είχε φθάσει εκεί από τα παράλια της νότιας Μ. Ασίας | Θεσσαλονίκη, Αττάλεια | Νίκη Αράβων με την άλωση της πόλης | Λεηλασίες-λάφυρα | Αιχμαλωσίες (αναφέρονται οι αριθμοί: 22.000-30.000) - σύλληψη του στρατηγού Λέοντα Χατζηλάκιου, του φρούραρχου Νικήτα και του Ιωάννη Καμινιάτη | 0 | Οι Βυζαντινοί έδωσαν στον Λέοντα χρήματα προκειμένου να μην πυρπολήσει την πόλη | Στα τέλη του 904 συνήφθη στη Βαγδάτη ειρήνη μεταξύ των Βυζαντινών και των εμίρηδων Μελιτινής και Ταρσού με σκοπό την ανταλλαγή αιχμαλώτων και την εξασφάλιση φόρου υποτέλειας δύο αραβικών επαρχιών, των Απεμβασάν και Αβδελομέλεχ. Πρωταγωνιστής των διαπραγματεύσεων ήταν ο Λέων Χοιροσφάκτης | Η ήττα αυτή ώθησε αργότερα τους Βυζαντινούς να οχυρώσουν τη Θεσσαλονίκη και την Αττάλεια, που είχε καταληφθεί επίσης από τον Τριπολίτη | Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 366-368, 508-516·Ιωάννης Καμινιάτης, Εἰς τὴν ἅλωσιν τῆς Θεσσαλονίκης (έκδ.) E. Böhlig [CFHB 4], Βερολίνο - Ν. Υόρκη 1973 § 35 | 0 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 64-66· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 141-142 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 111v). Βλ. συνημμένο | Η άλωση της Θεσσαλονίκης από τον Τριπολίτη αποτελεί ένα κρίσιμο επεισόδιο στο πλαίσιο της αραβικής πειρατικής δραστηριότητας στο Αιγαίο που είχε ενταθεί την περίοδο αυτή με τη σύμπραξη των Αράβων της Κρήτης και της Συρίας. Το μέγεθος της αιχμαλωσίας εκφράζει μία από τις βασικές δραστηριότητες των Αράβων, το εμπόριο δούλων, που αποτελούσε και σημαντικό κίνητρο πολέμου | ||||||||||
| Βυζαντινή επιχείρηση στην Κύπρο | Κύπρος | 33,00 | 35,00 | 910 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Λέων Στ΄, εμίρηδες Κρήτης και Συρίας. Ναύαρχος των Βυζαντινών, ο Ημέριος. Αρχηγός των Αράβων, ο Δαμιανός | 12.000 από την πλευρά των Βυζαντινών, κατά τον Πορφυρογέννητο | Δυνάμεις στόλου | Χερσαία | Απόβαση στρατιωτικών δυνάμεων και επιδρομή | Ο βυζαντινός στόλος κινήθηκε από την Κωνσταντινούπολη πιθανώς προς την Κρήτη και από εκεί, στα συρικά παράλια, ενώ παρέμεινε για οκτώ μήνες στα νότια μικρασιατικά παράλια | Πρόσκαιρη νίκη των Βυζαντινών, αφού οι Άραβες προχώρησαν σε αντίποινα και κατόρθωσαν να νικήσουν τον Ημέριο στη Σάμο (Οκτώβριος 911) | Σφαγή μουσουλμανικού πληθυσμού της Κύπρου από τους Βυζαντινούς | Αιχμαλωσία Κυπρίων | 0 | Ο πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός ανέλαβε την εξομάλυνση των σχέσεων με τους Άραβες και την επαναφορά του νησιού στην ουδετερότητα | 0 | Constantini Porgyrogeniti imperatoris, De cerimoniis aulae byzantinae, libri duo (CSHB), v.1, Bonnae 1829 651-660·Βίος Αγ. Δημητριανού (εκδ. H. Gregoire), BZ 16 (1907) 207-240 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 66-67· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 142 | Η απόβαση των Βυζαντινών στην Κύπρο ήταν μέρος της πολεμικής τους απόφασης να ανακαταλάβουν την Κρήτη. Ωστόσο η Κύπρος τελούσε και με τη συμφωνία των Αράβων σε ένα διεθνές καθεστώς, που όταν παραβιάστηκε, οι Άραβες αντέδρασαν με αντίποινα. Οι πληθυσμοί του νησιού ως αντικείμενο διαμάχης ήταν συνήθης στους αραβοβυζαντινούς πολέμους. Πάντως η αποτυχία στην Κύπρο ανέκοψε και την επιχείρηση κατά της Κρήτης, αφού ο στόλος του Ημέριου διαλύθηκε στο Αιγαίο από τους αρχηγούς των Αράβων, Δαμιανό και Λέοντα Τριπολίτη | |||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κρήτη | Κρήτη | 24,90 | 35,16 | 949 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄, εμίρης της Κρήτης. Ναύαρχος Βυζαντινών, ο Κωνσταντίνος Γογγύλιος | 250 πλοία από την πλευρά των Βυζαντινών, κατά τον Πορφυρογέννητο | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Ο βυζαντινός στόλος περιπολούσε στις ακτές της Αφρικής και της Ιταλίας για να εμποδίσει τις αραβικές ενισχύσεις στην Κρήτη | Νίκη Αράβων, εξαιτίας της απειρίας του Γογγυλίου | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών | Αιχμαλωσία βυζαντινών στρατιωτών | Constantini Porgyrogeniti imperatoris, De cerimoniis aulae byzantinae, libri duo (CSHB), v.1, Bonnae 1829 664-678·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 245-246 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 82· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 143-144 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional). Βλ. συνημμένο | Πρόκειται για μία από τις πολλές προσπάθειες των Βυζαντινών να ανακαταλάβουν την Κρήτη από τους Άραβες. Η αποτυχία της επιχείρησης αποκαλύπτει τη σημασία της καλής στρατηγίας στον πόλεμο | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Μελιτηνή | Μελιτηνή (σημερ. Malatya) | 38,35 | 38,32 | 934 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο Ιωάννης Κουρκούας | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Μελιτηνή | Νίκη Βυζαντινών με την κατάκτηση της πόλης που διήρκεσε έως το 1101 | Λεηλασίες-λάφυρα-ισοπέδωση των τειχών της πόλης, που έγινε έρμαιο επιδρομών | Αραβικές πηγές αναφέρουν τον αναγκαστικό εκχριστιανισμό των κατοίκων της Μελιτηνής, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη διάσωσή τους | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 224-225·Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 907-908 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 100-101· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 136 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 127r). Βλ. συνημμένο | Η κατάληψη της Μελιτηνής - είιχε προηγηθεί και μία άλλη το 931- έφερε τελικά την περιοχή στην σφαίρα επιρροής των Βυζαντινών. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι παρέμειναν στην πόλη | |||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Μεσοποταμία | Έδεσσα (σημερ. Sanlurfa) | 38,79 | 37,17 | 943 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Ρωμανός Α΄Λεκαπηνός, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης, Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο Ιωάννης Κουρκούας | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) με πιθανή τη συμμετοχή σωμάτων των Ρώσων | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών και ασφαλώς της Έδεσσας | Μαρτυρόπολις, Άμιδα, Δάρας, Νίσιβις, Έδεσσα | Νίκη Βυζαντινών με την κατάκτηση παλαιών βυζαντινών συνοριακών οχυρών και τη συνθηκολόγηση της Έδεσσας | Πρόταση για συνθηκολόγηση με αντάλλαγμα την επιστροφή στους Βυζαντινούς του Αγίου Μανδηλίου, ιερού κειμηλίου το οποίο έφερε το αποτύπωμα του προσώπου του Ιησού | Η επιστροφή του ιερού κειμηλίου συνοδεύθηκε από πομπή στην Κωνσταντινούπολη με τη συμμετοχή των αυτοκρατόρων (15-8-944) | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 231-232·Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 432 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 101· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 143 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 131r). Βλ. συνημμένο | Η εκστρατεία του Κουρκούα στη Μεσοποταμία αποδεικνύει, σε επίπεδο πολέμου, τη σημασία της καλής στρατηγίας. Από την άλλη πλευρά, η επιστροφή του Αγίου Μανδηλίου στους Βυζαντινούς ήταν μία ακόμη ένδειξη του θρησκευτικού χαρακτήρα των πολέμων της εποχής | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κρήτη | Χάνδακας (σημ. Ηράκλειο) | 25,14 | 35,33 | 7/3/961 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Ρωμανός Β΄, εμίρης Κρήτης, ο Κουρουπάς (Abd al-Aziz bn Shu'ab). Στρατηγός Βυζαντινών, ο δομέστικος των σχολών της Ανατολής Νικηφόρος Φωκάς | Τους Άραβες της Κρήτης υποστήριζαν οι ομοεθνείς τους, Άραβες της Ισπανίας και της βόρειας Αφρικής | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) με τη συμμμετοχή Αρμενίων, Ρώσων και Σλάβων πολεμιστών | Πλοία εξοπλισμένα με υγρό πυρ-πολιορκητικές μηχανές | Οι Βυζαντινοί διέθεταν 2.000 πλοία εξοπισμένα με υγρό πυρ, 1.000 πολεμικά και 307 φορτηγά πλοία | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Ναυτική επιχείρηση που εξελίχθηκε σε πόλεμο ξηράς | Οι Βυζαντινοί αποβιβάστηκαν στην παραλία του Αλμυρού, όπου και έστησαν στρατόπεδο | Τη διαδρομή Κωνσταντινούπολη-Κρήτη φαίνεται ότι ακολούθησαν οι βυζαντινές δυνάμεις, όπως μαρτυρά ο ανεφοδιασμός τους | Χάνδακας | Νίκη Βυζαντινών μετά από πολορκία, κατάληψη εξ εφόδου του Χάνδακα και καταδίωξη όσων διέφυγαν | Λεηλασίες-λάφυρα- καταστροφή μουσουλμανικών τεμενών, που προκάλεσε αντιχριστιανικές εκδηλώσεις στην Ανατολή | Απώλειες και σφαγές - Όσοι κατόρθωσαν να διαφύγουν, παρέδωσαν τα όπλα τους και έγιναν ικέτες. Ο Φωκάς προέτρεψε σε σεβασμό της θέσης των ικετών και στην επίδειξη ανθρωπιάς. Ωστόσο κατά τη μάχη στο Χάνδακα οι Βυζαντινοί έριξαν στο κάστρο τα κεφάλια αιχμαλώτων, ώστε να επηρεάσουν ψυχολογικά τους αμυνομένους | Αιχμαλωσίες- Σύλληψη εμίρη και του γιου του, Ανεμά | 0 | Στην Κρήτη εστάλησαν από το Βυζάντιο ο Αθωνίτης μοναχός, Αθανάσιος και ο Νίκων ο Μετανοείτε. Η άφιξή τους συνδέεται με την τόνωση των βυζαντινών ιδεωδών και την ενίσχυση της πίστης. Αξίζει να ανφερθεί ότι ο στρατός του Φωκά έφερε τρόπαιο του Σταυρού | Ο Λέων Διάκονος περιγράφει ποικίλα επεισόδια στο πλαίσιο της εκστρατείας: τη γυναίκα-μάγισσα, που επιχείρησε να αποπροσαντολίσει τον στρατό, την αποστολή επίλεκτων δυνάμεων που παρασύρθηκαν από την τρυφή της περιοχής και τη δημηγορία του Φωκά για την σημασία της σωφροσύνης στον πόλεμο. Όλα αυτά συμβαίνουν στους πολέμους | Διεξαγωγή θριάμβου στην Κωνσταντινούπολη με τον Νικηφόρο έφιππο μπροστά στα λάφυρα (χρυσός και πολύτιμα είδη, κειμήλια και οπλισμός) και τους αιχμαλώτους μεταξύ των οποίων και η οικογένεια του εμίρη | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 7-9, 24-29·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 249-250· Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (CSHB), Bonnae 1838 473-478, 80-481 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 112-115·Ν. Τωμαδάκης, "Προβλήματα της εν Κρήτη Αραβοκρατίας (826-961 μ.Χ.)", ΕΕΒΣ 30 (1960/1) 1-38 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 140r). Βλ. συνημμένο | Η βυζαντινή ανακατάληψη της Κρήτης μετά από σειρά ατυχών εκστρατειών ελάμβανε πλέον μυθικές διαστάσεις. Οι επιδράσεις της ήταν σημαντικές για όλους τους κατοοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους, που συμβίωναν, ωστόσο, στο νησί αρκετά ομαλά. Με έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, η νίκη αυτή επιβράβευε τη στρατηγική των Βυζαντινών, την πολεμική προετοιμασία και τη χριστιανική τους ταυτότητα | |||||||
| Μάχη στην Αδρασσό | Αδρασσός | 33,14 | 36,61 | 8/11/960 | Άραβες-Βυζαντινοί | Αυτοκράτορας Ρωμανός Β΄, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης, Χαμδάν ( (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο Λέων Φωκάς | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Αιφνιδιαστική επίθεση του βυζαντινού στρατού στην κλεισούρα της Αδρασσού (στον ποταμό Πύραμο) | Νίκη Βυζαντινών μετά από ενέδρα κατά των Αράβων | Απώλειες Αράβων - διαφυγή εμίρη | Αιχμαλωσία αράβων πολεμιστών | 0 | Ο εμίρης κατόρθωσε να διαφύγει σκορπίζοντας στο μονοπάτι χρυσαφικά, που έσπευσαν, αν και ξαφνιασμένοι, οι βυζαντινοί στρατιώτες να μαζέψουν. Πρόκειται για τέχνασμα διάσπασης της προσοχής, που έχει συνήθως επιτυχία. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η ανταμοιβή των βυζαντινών πολεμιστών από τον αυτοκράτορα ως βασικό εργαλείο ηθικής ενίσχυσης των πολεμιστών, όπως και η δημηγορία του Φωκά προς τους στρατιώτες του, που απηχεί την πρόκριση της ενέδρας έναντι της τακτικής μάχης | Διεξαγωγή θριάμβου στην Κωνσταντινούπολη με την παρέλαση αιχμαλώτων και λαφύρων στον Ιππόδρομο | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 22-24. Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 250 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 123-124 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 140v). Βλ. συνημμένο | Η νίκη των Βυζαντινών στην κλεισούρα της Αδρασσού σηματοδοτεί την εξέλιξη της βυζαντινής πολεμικής τακτικής στο πλαίσιο των αραβοβυζαντινών πολέμων. Η χρήση ελαφρού ιππικού σε δύσβατες περιοχές και η αποφυγή της συμλοκής σε πεδινά και ανοικτά σημεία οδήγησε σε έναν πόλεμο κινήσεων, που κορυφώθηκε τον 10ο αι. (βλ. περιγραφή αυτού του είδους πολέμου στην πολεμική πραγματεία Περί παραδρομής) | |||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κιλικία | Μοψουεστία (σημερ. Geçitli) | 35,63 | 36,95 | 13/6/964 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, εμίρης Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο ίδιος ο αυτοκράτορας | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) με τη συμμετοχή Καππαδόκων πολεμιστών | Πολιορκητικές μηχανές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Το βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα κατευθύνθηκε από την Κωνσταντινούπολη στην Κιλικία μέσω των Πυλών της. Κινήθηκε στις περιοχές Ταρσός- Ανάζαρβος-Άδανα | Μοψουεστία | Νίκη Βυζαντινών με την εφαρμογή στρατηγήματος (υπόσκαψη των θεμελίων των πύργων και πυρπόλησή τους) | Λεηλασίες-λάφυρα | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr),(CSHB), Bonn 1828 51-54·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 268-269 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 122·Σ. Αποστολόπουλος, "Η άλωση της Μοψουεστίας (±965) και της Ταρσού (965) από βυζαντινές και αραβικές πηγές", Graecoarabica 3 (1982) 157-167·Κ. Τακιρτάτογλου, "Οι πόλεμοι μεταξύ του Νικηφόρου Φωκά και των Αράβων", Βυζαντινά Σύμμεικτα 25 (2015) 92-94 | Η βυζαντινή επίθεση στη Μοψουεστία, που κατείχε σημαντική θέση στο αραβικό αμυντικό σύστημα, μαρτυρεί την επιθετική στρατηγική του Νικηφόρου Φωκά, ο οποίος λίγα χρόνια πριν είχε καταλάβει την Ανάζαρβο, την Γερμανίκεια, τη Δολίχη και το Χαλέπι (962). Η μεταφορά και διεξαγωγή του πολέμου στα σύνορα των δύο αντιπάλων υποδηλώνει αλλαγές στη στρατηγική των δύο αντιπάλων και ασφαλώς το μέγεθος της ψυχολογικής έντασής του | |||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κιλικία | Ταρσός (σημερ. Tarsus) | 34,89 | 36,92 | 16/8/965 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, εμίρης Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο ίδιος ο αυτοκράτορας με τη συμμετοχή του Ιωάννη Τζιμισκή | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | 40.000 βυζαντινοί πολεμιστές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία | Το βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα που είχε κινηθεί από την Κωνσταντινούπολη στην Κιλικία μέσω των Πυλών της, πρέπει να βρισκόταν ήδη στην περιοχή, αλώνοντας τη Μοψουεστία | Ταρσός | Νίκη Βυζαντινών μετά από αποκλεισμό της πόλης | Λεηλασίες-λάφυρα | Η παράδοση της Ταρσού έγινε μετά από συμφωνία, που όριζε ότι οι Ταρσείς μπορούσαν να διαφύγουν ελεύθεροι μόνο με τον ιματισμό τους | Μεταξύ των λαφύρων υπήρχαν πολύτιμοι σταυροί, που είχαν αφαιρεθεί από τους Βυζαντινούς σε προηγούμενες επιχειρήσεις και μεταφέρθηκαν στην Αγ. Σοφία. Ο Λέων Διάκονος αναφέρει την ύψωση του Σταυρού κατά την εκκίνηση της εκστρατείας, χαρακτηρριστικό του σταυροφορικού χαρακτήρα των εκστρατειών του Φωκά | Μεταφορά χρυσού (οι πύλες της Ταρσούκαι της Κιλικίας επενδυμένες με χρυσό) στην Κωνσταντινούπολη και τοποθέτησή του σε μνημεία της πόλης. Διοργάνωση ιπποδρομιών για τον εορτασμό της νίκης | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 55-61· Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 269 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 122·Σ. Αποστολόπουλος, "Η άλωση της Μοψουεστίας (±965) και της Ταρσού (965) από βυζαντινές και αραβικές πηγές", Graecoarabica 3 (1982) 157-167·Κ. Τακιρτάτογλου, "Οι πόλεμοι μεταξύ του Νικηφόρου Φωκά και των Αράβων", Βυζαντινά Σύμμεικτα 25 (2015) 94-96 | Το πλήθος των λαφύρων αποδεικνύει τον πλούτο της Ταρσού, τον οποίο έχουν επαινέσει οι Άραβες συγγραφείς. Η πόλη βρισκόταν σε κομβικό σημείο στον μεγάλο εμπορικό δρόμο Αντιοχείας-Αιγαίου και ήταν αφετηρία της οδικής αρτηρίας που ένωνε τη Μεσόγειο με τον Εύξεινο Πόντο. Η άλωσή της είχε για τους Βυζαντινούς πέραν της γεωστρατηγικής, και συμβολική σημασία καθώς ήταν έδρα εμίρηδων, αλλά γενέτειρα του Αγ. Παύλου. Επιπλέον, στην περιοχή της (γέφυρα ποταμού Λάμου) γινόταν η ανταλλαγή των αιχμαλώτων. Η Ταρσός με τα χριστιανικά της κειμήλια λειτούργησε ως κίνητρο ενός "θρησκευτικού" πολέμου, που διεξήγε ο Νικηφόρος στη Συρία | ||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στην Κύπρο | Κύπρος | 33,00 | 35,00 | 965 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, εμίρης Χαμδάν (Saif al Dawla). Ναύαρχος Βυζαντινών, ο πατρίκιος Νικήτας Χαλκούτζης | Στην Κύπρο επεχείρησε ο στόλος των Αιγυπτίων από μέρος των Αράβων | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική | Νίκη Βυζαντινών με την πλήρη υποταγή του νησιού | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 270-271 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 123· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 145·Κ. Τακιρτάτογλου, "Οι πόλεμοι μεταξύ του Νικηφόρου Φωκά και των Αράβων", Βυζαντινά Σύμμεικτα 25 (2015) 85 | Η κατάληψη της Κύπρου από τους Βυζαντινούς απελευθέρωνε την πρόσβασή τους στις συρικές ακτές, ενισχύοντας τη θέση τους στη ΝΑ Μεσόγειο. Η Κύπρος θα αποτελέσει "θέμα" του Βυζαντίου, στην επικράτεια του οποίου θα παραμείνει μέχρι το 1191, οπότε θα καταληφθεί από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο στο πλαίσιο της Γ΄ Σταυροφορίας. Η σύγκρουση μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων στο νησί εδράζεται στη διατήρηση ή κατάργηση του ιδιότυπου καθεστώτος ουδετερότητας που ίσχυε από την εποχή του Ιουστινιανού Β΄ | ||||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Ιεράπολη (σημερ. Manbij) | 37,95 | 36,53 | 966 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, εμίρης Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο ίδιος ο αυτοκράτορας | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών και επιδρομές | Η εισβολή των Βυζαντινών στη Συρία έγινε μέσω των Πυλών της Κιλικίας (Ταρσός) | Αντιόχεια, Ιεράπολη | Άκαρπη εκστρατεία χωρίς μόνιμες κατακτήσεις-κατάληψη Ιεράπολης και άκαρπη πολιορκία Αντιόχειας (Οκτώβριος 966) | Οι Άραβες μετά την κατάκτηση των πόλεων της Συρίας και Κιλικίας, έκαψαν τον Πανάγιο Τάφο στα Ιεροσόλυμα | Οι Άραβες μετά την κατάκτηση των πόλεων της Συρίας και Κιλικίας, έκαψαν ζωντανό τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Ιωάννη Ζ΄ ως υπαίτιο της εκεί παρέμβασης του Φωκά | Στην Ιεράπολη (Έδεσσα, κατά τον Διάκονο) υπήρχαν ιερά κειμήλια, μία πήλινη πλάκα με αχειροποίητο ανάγλυφο της μορφής του Σωτήρος και ένας ματωμένος βόστρυς από τα μαλλιά του Ιωάννη του Βαπτιστή. Τα κειμήλια αυτά μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 70-71· Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 271, 278-279 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 124· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 145 | Η εκστρατεία αυτή του Φωκά στόχευε στον πλούτο των πόλεων της Συρίας, ενώ τα χριστιανικά κειμήλεια υπήρξαν βασικά πολεμικά κίνητρα. Οι εκστρατείες του Φωκά φαίνεται ότι είχαν χαρακτήρα επεκτατικό-οικονομικό και θρησκευτικό-σταυροφορικό. Εξάλλου, τα αντίποινα των Αράβων, που στόχευαν στα θρησκευτικά σύμβολα των Βυζαντινών, ενεργοποιούσαν τα θρησκευτικά κίνητρα των πολέμων αυτών | ||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Άρκα (σημερ. Akko) | 35,08 | 32,93 | 968 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, Στρατηγός Βυζαντινών, ο ίδιος ο αυτοκράτορας | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πολιορκητικές μηχανές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών και ασφαλώς της Άρκας | Ο Φωκάς κατευθύνθηκε από το βουνό του Λιβάνου στην παραλία της Φοινίκης, αλλά παρέκαμψε την Τρίπολη. Η διαδρομή του στη Συρία γινόταν κυρίως μέσω της ενδοχώρας | Επιφάνεια, Έμεσσα, Άρκα, Λαοδίκεια | Νίκη Βυζαντινών μετά από επιθέσεις σε οχυρά της περιοχής και την πολιορία της Άρκας, που διήρκεσε εννέα ημέρες. Πιθανόν είχε σχεδιασθεί και ναυτική επιχείρηση, όπως μαρτυρεί η διαδρομή του Φωκά, που όμως δεν πραγματοποιήθηκε | Λεηλασίες-λάφυρα-καταστροφή πόλεων | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 71 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 124· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 146 | Η κατάληψη της Άρκας εντάσσεται στο πλαίσιο της εκστρατείας του Φωκά στη Συρία (968), που στόχευε στην Αντιόχεια και το Χαλέπι. Ο πλούτος των πόλεων της Συρίας όπως της Άρκας, και τα χριστιανικά κειμήλια ήταν βασικά πολεμικά κίνητρα και έδωσαν στους πολέμους του Φωκά χαρακτήρα επεκτατικό-οικονομικό και θρησκευτικό-σταυροφορικό | |||||||||||||||||
| Άλωση της Αντιόχειας από τους Βυζαντινούς | Αντιόχεια (σημερ. Antakya) | 36,16 | 36,21 | 28/10/969 | Βυζαντινοί-Άραβες | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, εμίρης Sa̒d al-Dawla Sharīf. Επικεφαλής Βυζαντινών, οι Μιχαήλ Βούρτζης και Πέτρος Φωκάς | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πολιορκητικές μηχανές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία-στενός αποκλεισμός-έφοδος 300 πολεμιστών | Φαίνεται ότι ο βυζαντινός στρατός κατευθύνθηκε στην Αντιόχεια από τη Λαοδίκεια | Αντιόχεια, Χαλέπι | Νίκη Βυζαντινών μετά από σχέδιο αποκλεισμού της πόλης. Ακολούθησε η παράδοση του Χαλεπίου, πρωτεύουσας των Χαμδανιδών (969/970) μετά από πολιορκία 27 ημερών | Λεηλασίες-λάφυρα | Οι Αντιοχείς θανάτωσαν τον πατριάρχη Αντιοχείας, Χριστόφορο | Μετά την παράδοση του Χαλεπίου, υπεγράφη συνθήκη με τον νέο αυτοκράτορα, Ιωάννη Τζιμισκή. Η συνθήκη αυτή άλλαζε τον χάρτη της περιοχής ενσωματώνονττας στο Βυζάντιο εδάφη δυτικά του Ορόντη ποταμού (από την Έμεσσα έως την Αντιόχεια, κ.ά) και υποχρεώνοντας το Χαλέπι σε φόρο υποτέλειας. Ειδικές ρήτρες ρύθμιζαν ζητήματα, όπως η ανοικοδόμηση εκκλησιών, η σύσταση τελωνείου, κ.ά | Με την είδηση της πτώσης της Αντιόχειας, ο αυτοκράτορας απηύθυνε ευχαριστίες στον Θεό, κατά τον Λέοντα Διάκονο. Αντίθετα ο Σκυλίτζης αναφέρει τη δυσαρέσκεια του αυτοκράτορα στην είδηδη αυτή, εξαιτίας της φήμης που κυκλοφορούσε περί θανάτου του ιδίου με την πτώση της πόλης | Σε μια δημηγορία του Νικηφόρου Φωκά προς τους στρατιώτες του, που διασώζει ο Λέων Διάκονος, αποκαλύπτονται τα ηθικά κίνητρα του πολέμου (γενναιότητα, ανταμοιβή μέσω της λεηλασίας), ενώ παρέχεται η προτροπή να αποφευχθεί η λεηλασία της σπουδαίας αυτής πόλης | Οι Βυζαντινοί ανήγειραν οχυρό στη διάβαση του Αμανού (Μαύρου όρους) με σκοπό να κατοπτεύσουν τον χώρο. Η ενέργεια αυτή εντάσσεται στο πολεμικό σχέδιο αποκλεισμού της Αντιόχειας, και ασφαλώς στα αμυντικά έργα της περιοχής | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 72-74, 81-82, 100· Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 271-273, 278 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 125· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 146-147· Κ. Τακιρτάτογλου, "Οι πόλεμοι μεταξύ του Νικηφόρου Φωκά και των Αράβων", Βυζαντινά Σύμμεικτα 25 (2015) 107-110 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 153r). Βλ. συνημμένο | Η άλωση της Αντιόχειας στο πνεύμα των "θρησκευτικών" πολέμων του Φωκά, είχε μεγάλη σημασία για τους Βυζαντινούς, αφού αυτή η πλούσια πόλη υπήρξε αρχαίο κέντρο του Ελληνισμού και έδρα του πατριαρχείου. Παρέμεινε στη βυζαντινή εξουσία μέχρι το 1084, οπότε την κατέλαβε ο σουλτάνος του Ικονίου | |||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Σικελία | Ρήματα (σημερ. Rometta) | 15,41 | 38,23 | 5/5/965 | Αυτοκράτορας Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, χαλίφης Al Mu‘izz. Ναύαρχος Βυζαντινών, ο πατρίκιος Νικήτας. Επικεφαλής βυζαντινού ιππικού, ο Μανουήλ. Επικεφαλής Αράβων, ο ibn Ammar | Πλοία εξοπλισμένα με υγρό πυρ | Μεγάλο πρέπει να ήταν το μέγεθος του βυζαντινού στρατού (αναφέρονται χιλιάδες στρατιώτες και όπλα) | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Αιφνιδιαστικές έφοδοι σε οχυρά - πολιορκία | Ο βυζαντινός στόλος πρέπει να έφθασε στη Σικελία μέσω της Αδριατικής | Συρακούσες, Ιμέρα, Ταυρομένιο, Λεοντίνοι | Νίκη Αράβων μετά τις πρώτες επιτυχίες των Βυζαντινών, τις οποίες όμως δεν εκμεταλλεύτηκαν | Απώλεια του βυζαντινού στρατού και του Μανουήλ | Αιχμαλωσία βυζαντινών πληρωμάτων - σύλληψη του Νικήτα και μεταφορά του στον εμίρη της Αφρικής. Οι αιχμάλωτοι απελευθερώθηκαν το 968/9 μετά από εξαγορά | Υπογραφή συνθήκης το 967 με τον Φατιμίδη χαλίφη στον οποίο η Σικελία ήταν υποτελής | Ο Λέων Διάκονος αναφέρει ότι για την απελευθέρωση του Νικήτα και βυζαντινών των αιχμαλώτων συμφωνήθηκε η απόδοση από τον αυτοκράτορα στον εμίρη της Καρχηδόνας ιερού για τους Άραβες κειμηλίου, του ξίφους του Μωάμεθ, που είχε πάρει ο αυτοκράτορας ως λάφυρο στην περιοχή της Παλαιστίνης | Ο Νικήτας κατά την αιχμαλωσία του αντέγραψε τις Ομιλίες του Μ. Βασιλείου, σύμφωνα με ιδιόχειρη σημείωση στον κώδικα, που αφιέρωσε στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου του Οριάτου (970) | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 64-68, 76·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 267 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 127-128· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 147 | Η εκστρατεία στη Σικελία αποσκοπούσε στην ανακατάληψη των ανατολικών περιοχών του νησιού από τους Άραβες, ενώ εντάσσεται στο πλαίσιο των πολέμων του Φωκά κατά των Αράβων, που έχουν και θρησκευτικές παραμέτρους | ||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Δαμασκός | 36,29 | 33,51 | 975 | Αυτοκράτορας Ιωάννης Τζιμισκής, χαλίφης Αιγύπτου Al Mu'izz | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πολιορκητικές μηχανές | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες | Ο βυζαντινός στρατός έχοντας ως βάση την Αντιόχεια κατευθύνθηκε νότια προς τις πόλεις Απάμεια, Έμεσα και Ηλιούπολη, πριν φθάσει στη Δαμασκό. Από εκεί προχώρησε στην Παλαιστίνη, όπου κατέλαβε διάφορες περιοχές (Τιβεριάδα, Ναζαρέτ, Καισάρεια) και τις πόλεις της Βηρυττού και Σιδώνος | Απάμεια, Έμεσsα, Βαλαναία, Δαμασκός, Βηρυττός, Σιδώνα, Γάβαλα | Νίκη Βυζαντινών μετά από εφόδους σε κάστρα και προώθηση στην Παλαιστίνη | Οι κάτοικοι της Δαμασκού παρέδωσαν την πόλη προσφέροντας δώρα στον αυτοκράτορα και καθιστώντας την πόλη τους ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ του Βυζαντίου και του χαλιφάτου των Φατιμιδών | Κατά την εκστρατεία αυτή ο αυτοκράτορας συνέλεξε ιερά κειμήλια από διάφορες οχυρές πόλεις, τα οποία μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Σε αυτά συγκαταλέγονται τα σανδάλια του Χριστού και μαλλιά του Ιωάννη Προδρόμου, καθώς και η θαυματουργή εικόνα της Σταυρώσεως του Σωτήρος | Ο ίδιος ο αυτοκράτορας περιέγραψε σε επιστολή προς τον σύμμαχό του, αρμένιο βασιλιά Ασώτ Γ΄τα πολεμικά κατορθώματα του στρατού του. Η ανάδειξη της γενναιότητας στον πόλεμο παραμένει ηθική αρχή του πολέμου, ενώ ο στόχος της απελευθέρωσης εδαφών από τους Μουσουλμάνους εντάσσεται στην πολιτική ιδεολογία των Βυζαντινών περί οικουμένης | Leonis Diaconis, Historiae, Libri decem (ed. B.G. Niebuhr) (CSHB), Bonn 1828 165-168·Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 311 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 126-127·P.E. Walker, "The "crusade" of John Tzimiskes in the light of new arabic evidence", Byzantion 47 (1977) 301-327· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 148 | Η εκστρατεία αυτή, που έγινε με σκοπό την επιβεβαίωση της βυζαντινής εξουσίας κατά τον Σκυλίτζη, απέδωσε στο Βυζάντιο τις περιοχές της Συρίας, Φοινίκης και Παλαιστίνης που είχαν απωλεσθεί από αιώνες. Η εγκατάσταση φρουρών στις κατακτημένες πόλεις εξασφάλιζε την επικοινωνία και τη συνοχή με την κεντρική κυβέρνηση. Ο Τζιμισκής, που είχε επιχειρήσει επανελειμμένα και στη Μεσοποταμία (972, 973, 974) στο πνεύμα της πολιτικής του Φωκά, πέτυχε με την εκστρατεία αυτή να προστατέψει τη Συρία από τις επιθετικές βλέψεις των Φατιμιδών της Αιγύπτου. Ο στόχος κατάληψης της Παλαιστίνης έδωσε στον πόλεμο του αυτοκράτορα χαρακτήρα σταυροφορικό | ||||||||||||||||
| Συγκρούσεις Βυζαντινών-Αράβων στη βόρεια Συρία | Αδατάς (σημερ. Hadath) | 37,46 | 37,71 | 957 | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης, Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο Νικηφόρος Φωκάς | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών | Γερμανίκεια, Αδατάς, Σαμόσατα | Οι συγκρούσεις διήρκεσαν αρκετά χρόνια και είχαν αμφίρροπα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η Γερμανίκεια κατελήφθη από τους Βυζαντινούς (949) και ανακατελήφθη από τον εμίρη (953). Μετά την ανάληψη της αρχηγίας του στρατού από τον Νικηφόρο Φωκά, οι Βυζαντινοί είχαν επιτυχίες (κατάληψη Αδατά και Σαμοσάτων) | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 143 | Στο φρούριο του Αδατά είχε πετύχει νίκη ο εμίρης κατά του στρατηγού Βάρδα Φωκά. Η νίκη του Νικηφόρου φαίνεται ότι ανήκει στις πρώτες νίκες των Βυζαντινών, που θα αναλάβουν πια επιθετικό ρόλο στον πόλεμο με τους Άραβες. Σε αυτόν, η καλή στρατηγία θα έχει κυρίαρχο ρόλο | |||||||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Χαλέπι (Βέρροια) | 37,16 | 36,20 | 962 | Αυτοκράτοραας Ρωμανός Β΄, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης, Χαμδάν (Saif al Dawla). Στρατηγός Βυζαντινών, ο Νικηφόρος Φωκάς | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκίες οχυρών και ασφαλώς του Χαλεπίου | Ο βυζαντινός στρατός, που κετέλαβε οχυρές πόλεις της Κιλικίας, προχώρησε διαμέσου αυτής στο Χαλέπι | Ανάζαρβος, Γερμανίκεια, Δολίχη, Χαλέπι | Νίκη Βυζαντινών με καταλήψεις οχυρών και στόχο τη λεηλασία, όπως έγινε στο Χαλέπι | Αρπαγή ζώων | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλειες | Αιχμαλωσία πληθυσμού και του ποιητή Abu Firaz, που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη | Ο Σκυλίτζης αναφέρει ιερό κειμήλιο, ένα τμήμα του ιματίου του Ιωάννη Βαπτιστή, που βρήκε στο Χαλέπι (αρχαία Βέροια) και μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη | Ο αιχμάλωτος ποιητής Abu Firaz συνέθεσε ποίημα σχετικά με την περιπέτειά του υπό τον τίτλο Rumiyyat (=Ελληνικά). Ωστόσο, στον Ιππόδρομο πραγματοποιήθηκε πομπή με τα λάφυρα από το Χαλέπι και την Κρήτη (963) | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 254 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 122·Κ. Τακιρτάτογλου, "Οι πόλεμοι μεταξύ του Νικηφόρου Φωκά και των Αράβων", Βυζαντινά Σύμμεικτα 25 (2015) 69-75 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 142r). Βλ. συνημμένο | Η νίκη αυτή δεν αύξησε μόνο το κύρος του στρατηγού Νικηφόρου Φωκά, αλλά ενθάρρυνε τους Βυζαντινούς που αντιμετώπιζαν επί χρόνια τον ιδιαίτερα δραστήριο εμίρη του Χαλεπίου. Έτσι, η προσβολή της έδρας του σε συνδυασμό με την προηγηθείσα κατάκτηση της Κρήτης, προοιώνιζαν την προέλαση των Βυζαντινών στην Ανατολή. Αξίζει να σημειωθεί ότι το επεισόδιο της αιχμαλωσίας του άραβα ποιητή παρπαπέμπει σε μία κοινή για τους λαούς εμπειρία του πολέμου, που αποτυπώνεται στην λογοτεχνική παραγωγή τους | ||||||||||||||
| Αραβικές επιδρομές στη Μεσοποταμία | Αρσαμόσατα (σημερ. Kharput/Elazig) | 39,25 | 38,70 | 956 | Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄, εμίρης Χαλεπίου και Μοσούλης, Χαμδάν (Saif al Dawla) | Ο εμίρης είχε την υποστήριξη Βεδουίνων της περιοχής | Βυζαντινοί (θεματικός στρατός) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Επιδρομικές επιχειρήσεις και συμπλοκές | Ο Χαμδάν στρατοπέδευσε στις όχθες της λίμνης Θωσπίτιδας, πλησίον του Χάρπετε, και στα Αρσαμόσατα | Το πεδίο διεξαγωγής των επιδρομών του εμίρη δείχνει τις περιοχές Χάρπετε- Αρσαμόσατα-Άμιδα- ποταμός Αρσανίας, στην επαρχία της Ανζιτηνής, που ήλεγχε τις διαβάσεις προς Αρμενία και Ευφράτη | Αρσαμόσατα, Δάδιμοι | Νίκη εμίρη κατά τη διάρκεια επιδρομικών επιχειρήσεων, που διήρκεσαν τρεις εβδομάδες, καθώς και κατά τη συμπλοκή του με τους Βυζαντινούς, νότια των Αρσαμόσατων (Μάϊος 956) | Αρπαγή ζώων | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών και αξιωματικών | Αιχμαλωσίες | Αφηγηματικές | J. Haldon, Οι πόλεμοι του Βυζαντίου, Αθήνα 2004 148-153 | Οι επιχειρήσεις αυτές είναι χαρακτηριστικές των Αράβων αντιπάλων των Βυζαντινών. Η ευελιξία των στρατιωτικών σωμάτων και η οικονομική στόχευση αποτελούσαν βασικά συστατικά του μεθοριακού πολέμου. Ο εμίρης Χαμδάν απεδείχθη ισχυρός αντίπαλος των Βυζαντινών "παραδίδοντας" μαθήματα τακτικής. Ωστόσο, και αυτός δοκίμασε ήττες (950, 958, 960) από την τακτική των Βυζαντινών, με την οποία επέτρεπαν τη διείσδυση στα εδάφη τους με σκοπό την παγίδευση του εχθρού κατά την επιστροφή του. Οπωσδήποτε, η δράση του άραβα εμίρη στα σύνορα με την αυτοκρατορία ενεργοποίησε τους μηχανισμούς άμυνας των Βυζαντινών, που προσαρμόστηκαν τελικά στο είδος του αντιπάλου και του πολέμου του | |||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Συρία | Χαλέπι (Βέρροια) | 37,16 | 36,20 | 1030 | Αυτοκράατορας Ρωμανός Γ΄ Αργυρός, εμίρης Χαλεπίου. Στρατηγός Βυζαντινών, ο Κωνσταντίνος Καραντηνός, στρατηγός Αντιοχείας. Διοικητές, οι Λέων Χοιροσφάκτης και Κωνσταντίνος Δαλασσηνός | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός) | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Συμπλοκή | Ο βυζαντινός στρατός στρατοπέδευσε στο Αζάζιο, φρούριο κοντά στο Χαλέπι | Ο αυτοκράτορας με ένα σώμα στρατού φαίνεται ότι έφθασε στη Συρία από το Φιλομήλιο, ενώ υποχώρησε στην Καππαδοκία μετά την ατυχή έκβαση της εκστρατείας | Νίκη Αράβων, που σφυροκοπούσαν τον βυζαντινό στρατό στο στρατόπεδό του εμποδίζοντας τον εφοδιασμό του σε τρόφιμα και νερό | Απώλειες | Αιχμαλωσίες | 0 | Ο Σκυλίτζης διηγείται περιστατικό τόλμης από ευνούχο θαλαμηπόλο, που επέστρεψε στο στρατόπεδο για να γλυτώσει τα υπάρχοντά του με θάρρος, το οποίο οφειλόταν όμως στη φιλαργυρία του, παρά στην πολεμική του πείρα | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 379-381 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 196-197· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 150 | Η παρέμβαση του Ρωμανού Γ΄στη Συρία προκλήθηκε από την εγωπάθειά του, κατά τον Σκυλίτζη. Όμως, ο κακός σχεδιασμός και η ακατάλληλη εποχή διεξαγωγής της οδήγησαν σε αποτυχία. Και αυτή η σύγκρουση στο Χαλέπι-Αζάζιο συνδέεται με τη σημασία της καλής στρατηγίας και των ηθικών δυνάμεων του πολέμου | ||||||||||||||||
| Μάχη στον Ορόντη ποταμό | 36,58 | 35,25 | 15/9/994 | Αυτορκάτορας Βασίλειος Β΄, χαλίφης Αιγύπτου Al Aziz. Επικεφαλής Βυζαντινών, ο Μιχαήλ Βούρτζης, δούκας Αντιοχείας | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Ο στρατός του Βούρτζη εκκινήθη προς το Χαλέπι από την Αντιόχεια. Μετά τη μάχη στον ποταμό Ορόντη, κατέφθασε ο αυτοκράτορας στην περιοχή από την Κωνσταντινούπολη | Χαλέπι, Λάρισα, Έμεσσα | Πρόσκαιρη νίκη των Αράβων στη μάχη του Ορόντη (κοντά στην Απάμεια), και ήττα αυτών μετά την επέμβαση του ίδιου του αυτοκράτορα στο Χαλέπι (995) | Σύλληψη αιχμαλώτων Βεδουίνων στην ευρύτερη περιοχή και αποκοπή των χεριών τους | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 176· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 149 | Η παρέμβαση στο Χαλέπι οφείλεται στην προσπάθεια των Βυζαντινών να διατηρήσουν τις περιοχές της Συρίας υπό τον έλεγχό τους. Ο Βασίλειος εμφανίστηκε το 995 στην περιοχή πετυχαίνοντας την κατάληψη των πόλεων της Έμεσσας, Λάρισας και Ραφανέας, ενώ πολιόρκησε ανεπιτυχώς τη Τρίπολη | ||||||||||||||||||||||
| Συγκρούσεις Βυζαντινών - Αράβων στη Συρία | Απάμεια (σημερ. Qal‘at al Maḑīq ) | 36,39 | 35,41 | 998 | Αυτορκάτορας Βασίλειος Β΄, χαλίφης Αιγύπτου Al Hakim. Επικεφαλής Βυζαντινών, ο δούκας Αντιοχείας Δαμιανός Δαλασσηνός | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Συμπλοκή (πιθανή ανοικτή μάχη) | Απάμεια | Νίκη Βυζαντινών με την κατάληψη και άλλων οχυρών θέσεων και την εκ νέου απόπειρα κατάληψης της Τρίπολης | Απώλειες βυζαντινών στρατιωτών και του Δαλασσηνού, κατά την καταδίωξη των Αράβων | Υπογραφή 10ετούς συνθήκης (1001) μετά την επίθεση που εξαπέλυσε αυτοπροσώπως ο Βασίλειος στην περιοχή. Νέος δούκας Αντιοχείας ανέλαβε ο Νικηφόρος Ουρανός, γνωστός συγγραφέας τακτικών (στρατιωτικών οδηγιών) | Η συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων παραβιάστηκε, όταν ο χαλίφης εξαπέλυσε διωγμό κατά των Χριστιανών, κατέστρεψε τον ναό της Αναστάσεως του Χριστού στην Ιερουσαλήμ και ερήμωσε τα μοναστήρια, εκδιώκοντας τους μοναχούς | Ο Βασίλειος συγκέντρωσε τα οστά των πολεμιστών του Δαλασσηνού και έχτισε εκκλησία-μνημείο προς τιμήν τους | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 340 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 177 | Η παρουσία του αυτοκράτορα στο συρικό μέτωπο υπήρξε αποτελεσματική, ενώ οφειλόταν κυρίως στο γεγονός της επιβολής της τάξης, αφού πολλές από τις κατακτηθείσες περιοχές είτε δεν πλήρωναν τις υποχρεώσεις τους, είτε αποστάτησαν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η Αντιόχεια είχε γίνει στόχος επιθέσεων των γειτονικών εμίρηδων. Η πολεμική δράση του Βασιλείου στο ανατολικό μέτωπο συνέβαλε στην ένταξη περιοχών, όπως η Αντιόχεια, η Μελιτηνή, κ.ά στην αυτοκρατορία, ενώ αποδεικνύει τη σημασία της καλής στρατηγίας στον πόλεμο | ||||||||||||||||||
| Μάχη στην Έδεσσα | Έδεσσα (σημερ. Sanlurfa) | 38,79 | 37,17 | 1031 | Αυτοκράτορας Ρωμανός Γ΄ Αργυρός, εμίρης Μαρτυρουπόλεως, Απομερβάνης. Στρατηγός Βυζαντινών, ο Γεώργιος Μανιάκης. Επικεφαλής Αράβων, ο τούρκος Σαλαμάνης | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Πολιορκία και συμπλοκές εντός και εκτός του κάστρου | Σε βοήθεια του στρατηγού της Έδεσσας ήλθε από τη Μαρτυρούπολη ο εμίρης της με ισχυρές δυνάμεις. Ο Μανιάκης κατευθύνθηκε εκεί, από τα Σαμόσατα | Έδεσσα | Νίκη Βυζαντινών μετά την παράδοση της πόλης από τον διοικητή της, Σαλαμάνη, ο οποίος δωροδοκήθηκε από τον Μανιάκη | Λεηλασίες-λάφυρα-καταστροφή και πυρπόληση της πόλης από τον εμίρη | Στην Έδεσσα βρέθηκε ιερό κειμήλιο, ένα απόκρυφο γράμμα του Ιησού προς τον τότε κυβερνήτη της πόλης, που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο για το δεύτερο κειμήλιο που διέθετε η πόλη (μετά το ιερό μανδήλιο) | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 386-387 | Αφηγηματικές | Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β΄2, 867-1081, Θεσσαλονίκη 1997 197· E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο:J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 150 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 205r). Βλ. συνημμένο | Η σημασία της νίκης αυτής είναι μεγάλη τόσο από πολιτικής, όσο και από θρησκευτικής σκοπιάς. Οι Βυζαντινοί αντιστάθμισαν την προηγούμενη αποτυχία του Ρωμανού στο Χαλέπι (1030), ενώ συνέχισαν να πολεμούν υπό το πρίσμα της θρησκευτικότητας των προηγούμενων πολέμων. Επιπλέον, ο Μανιάκης αναδείχθηκε σε ικανότατος στρατηγός-διοικητής της περιοχής της Συρίας, επιβεβαιώνοντας την ηγεμονία των Βυζαντινών εκεί για 50 χρόνια ακόμη | ||||||||||||||||||
| Εκστρατεία Βυζαντινών στη Σικελία | Ρήματα (σημερ. Rometta) | 15,41 | 38,17 | 1038 | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Δ΄, εμίρης Σικελίας. Στρατηγός Βυζαντινών, ο Γεώργιος Μανιάκης | Ο εμίρης της Αφρικής, Ομάρ συνέδραμε τον ομόφυλό του στη Σικελία | Βυζαντινοί (θεματiκός στρατός) με τη συνδρομή Βαράγγων, Νορμανδών, Ρώσων και Φράγκων | 50.000 άραβες πολεμιστές εστάλησαν από την Αφρική | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Επιδρομές στα παράλια-πολιορκίες και συμπλοκές | Ο βυζαντινός στόλος κατέπλευσε από την Κωνσταντινούπολη και αποβιβάστηκε στο Ρήγιο, ενώ οι Νορμανδοί σύμμαχοί τους ήλθαν από το Σαλέρνο | Μεσσίνα, Συρακούσες, Ραμιέττα, Παλέρμο | Νίκη Βυζαντινών μετά από μια τετραετή εκστρατεία κατά την οποία απειλήθηκαν και κατελήφθησαν οχυρά των μουσουλμάνων της Σικελίας (συνολικά 13) | Ο Σκυλίτζης αναφέρει χαρακτηριστικά ότι οι νεκροί ήταν τόσο πολλοί, ώστε το ποτάμι που κυλάει στην περιοχή πλημμύρισε στο αίμα | Ο Σκυλίτζης πληροφορεί για 15.000 "Ρωμαίους" αιχμαλώτους που μεταφέρθηκαν πίσω στη Σικελία. Επρόκειτο προφανώς για κατοίκους που αιχμαλωτίσθηκαν από τους Άραβες και εξαγοράστηκαν ή απελευθερώθηκαν | Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum (ed. I. Thurn) (CFHB V, Series Berolinensis), Berlin 1973 400-401, 408 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 150 | Οι βυζαντινές επιτυχίες στη Σικελία οφείλονταν στην καλή στρατηγία. Ο Μανιάκης πρωταγωνιστής επιτυχιών στην Ανατολή, κατάφερε νίκες και κατά των Αράβων της Σικελίας, που λυμαίνονταν με τους ομοφύλους της Αφρικής τα παράλια της Αιγαίου και της Μ. Ασίας (1030-1036). Επρόκειτο, όμως για τις τελευταίες βυζαντινές νίκες στην περιοχή, αφού οι σύμμαχοι των Βυζαντινών στις επιχειρήσεις αυτές θα γίνουν σύντομα διεκδικητές της περιοχής. Αξιοσημείωτη είναι η δράση τωων Βαράγγων, που θα συγκροτήσουν το σημαντικότερο αυτοκρατορικό σώμα των Βυζαντινών από την εποχή αυτή | ||||||||||||||||
| Αραβική κατάκτηση της Σικελίας | Μεσσίνα | 15,55 | 38,19 | 843 | Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, εμίρης Σικελίας Aghlab. Επικεφαλής αραβικού στόλου, ο Ja'far | Οι Άραβες είχαν την υποστήριξη του βασιλιά της Νάπολης, Ανδρέα Β΄ | Δυνάμεις στόλου | Ναυτική και χερσαία | Πολιορκία από ξηράς και θαλάσσης | Μεσσίνα | Νίκη Αράβων με την εφαρμογή της τακτικής του αντιπερισπασμού και της προσποιητής φυγής | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλειες | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 136 | Mικρογραφία από τη Σύνοψη Ιστοριών του Iωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι. (Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 214). Βλ. συνημμένο | Η κατάληψη της Μεσσίνας δηλώνει την επιθετική ορμή των Αράβων, που συνέχισαν τις κατακτήσεις τους στο νησί αλώνοντας φρούρια (π.χ. Caltagirone, Caltabellota, Paltani, Corleone, Modica), προκαλώντας απώλειες στους υπερασπιστές τους και επεκτείνοντας την κυριαρχία τους στο νησί | |||||||||||||||||||
| Μάχη στο Χωνάριο | Χωνάριο | 36,55 | 40,31 | 860 | Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄, εμίρης Μελιτηνής Ομάρ(Omar al-Aqta) | Τον εμίρη πιθανόν να συνέδραμε ο εμίρης της Ταρσού και ο ηγέτης των Παυλικιανών, Καρβέας, συνήθεις σύμμαχοί του | Βυζαντινοί (ταγματικός και θεματικός στρατός-θρακικά και μακεδονικά στρατεύματα ) | Οι Άραβες διέθεταν 30.000 πολεμιστές και οι Βυζαντινοί, 40.000 | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Συμπλοκή | Οι Βυζαντινοί στρατοπέδευσαν στη θέση Κελλάριο, στην περιοχή Δαζημόνος | Νίκη Αράβων μετά από αιφνιδιασμό | Josephi Genesii, Regnum, libri quattuor (ed. I. Thurn) (CFHB XIV, Series Berolinensis), Berlin 1978 14. 65 | Αφηγηματικές | E. Brooks, "The struggle with the Saracens (717-1057)", στο: J.B. Bury, The Cambridge Medieval History, v. IV, Cambridge 1923 133 | Η σύγκρουση στο Χωνάριο εντασσόταν στο πλαίσιο της εκστρατείας του εμίρη της Μελιτηνής, που είχε περιλάβει σημαντικές μάχες, όπως αυτής του Λαλακάοντα. Η διήγηση του Γενέσιου σχετικά με τα επακόλουθα της μάχης παρουσιάζει σύγχυση με άλλες επιχειρήσεις (του Θεοφίλου) | |||||||||||||||||||
| Μάχη στο Ajnãdayn | Ajnãdayn | 34,99 | 31,73 | 30/7/634 | Αυτoκράτορας Ηράκλειος, χαλίφης Ομάρ (‘Umar). Στρατηγοί Βυζαντινών, οι Θεόδωρος και Βαρδάνης. Στρατηγός Αράβων, ο Khalid ibn al-Walid | Βυζαντινοί με τη συμμετοχή σωμάτων ντόπιων Αράβων | Πεζοί και ιππείς | Χερσαία | Ανοικτή μάχη | Ο βυζαντινός στρατός έφθασε στην περιοχή από την Έμεσσα ή την Κωνσταντινούπολη | Νίκη Αράβων | Λεηλασίες-λάφυρα | Απώλεια ενός βυζαντινού στρατηγού, πιθανώς του Βαρδάνη | Αιχμαλωσίες (αναφέρεται ο υπερβολικός αριθμός των 150.000, για τους οποίους έγινε πρόταση εξαγοράς, την οποία όμως ο Ηράκλειος αρνήθηκε) | Η μάχη μνημονεύεται μόνο στις αραβικές πηγές | Αφηγηματικές | W. Kaegi, Byzantium and the early islamic conquests, Cambridge 1992 98-100 | Η μάχη αυτή διεξήχθη στο πλαίσιο των πρώτων αραβοβυζαντινών πολέμων και στις γραμμές επικοινωνίας των Βυζαντινών. Η συμπλοκή σε ανοικτό πεδίο απεδείχθη επικίνδυνη και για τον λόγο αυτό δεν αποτέλεσε στρατηγική επιλογή των Βυζαντινών κατά τους πολέμους αυτούς | ||||||||||||||||||
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ:
ΤΟΠΟΣ:
Χ ΤΟΠΟΥ (Γ.Μ):
Ψ ΤΟΠΟΥ (Γ.Π):
ΧΡΟΝΟΣ:
ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ:
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ:
ΣΥΜΜΑΧΟΙ:
ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ:
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ:
ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΟΠΛΩΝ:
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΝΟΠΛΩΝ:
ΕΙΔΟΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ:
ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ:
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ/ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ:
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΟΔΟΙ:
ΟΧΥΡΑ:
ΚΡΑΤΗΤΗΡΙΑ:
ΕΚΒΑΣΗ ΠΟΛΕΜΟΥ/ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ:
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ:
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΔΟΜΗΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ:
ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΕΣ / ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ:
ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ:
ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙ Ο:
ΔΙΠΛΩΜΑΤΕΣ/ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ:
ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ:
ΟΜΗΡΟΙ:
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ:
ΠΙΣΤΗ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ:
ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ:
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:
ΠΗΓΗ/-ΕΣ:
ΧΩΡΙΟ/-Α:
ΕΙΔΟΣ ΠΗΓΗΣ/-ΩΝ:
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡAΦΙΑ:
ΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:
ΣΧΟΛΙΟ: